จุณฺณวิจุณฺณํ โหติ อาวฏฺฏเวคสฺส พลวภาวโตฯ จตูสุ อปาเยสูติ ปญฺจกามคุณาวฏฺเฏ ปติตปุคฺคโล มนุสฺสโลเกปิ คุณสรีรเภทเนน ทีฆรตฺตํ จุณฺณวิจุณฺณํ อาปชฺชติเยว, ตสฺส ตถา อาปนฺนตฺตาฯ เอวญฺหิ โส อปาเยสุ ตาทิเสสุ ชายติฯ

สีลสฺส ทุฏฺฐํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา อภาวตฺโถ อิธ ทุ-สทฺโทติ อาห ‘‘นิสฺสีโล’’ติฯ ‘‘ปาปํ ปาเปน สุกร’’นฺติอาทีสุ (อุทา. 48) วิย ปาป-สทฺโท นิหีนปริยาโยติ อาห ‘‘ลามกธมฺโม’’ติฯ น สุจีติ กายวาจาจิตฺเตหิ น สุจิฯ สงฺกาย วาติ อตฺตโน วา สงฺกาย ปเรสํ สมาจารกิริยํ สรติ อาสงฺกติฯ เตนาห ‘‘ตสฺส หี’’ติอาทิฯ ตานิ กมฺมานิ ปวิสตีติ ตานิ กมฺมานิ กโรนฺตานํ อนฺตเร ปวิสติฯ คุณานํ ปูติภาเวนาติ คุณภาเวน คหิตานํ สีลธมฺมานํ สํกิลิฏฺฐภาวปฺปตฺติยาฯ กจวรชาโตติ อพฺภนฺตรํ สญฺชาตกจวโร, กจวรภูโต วาฯ

อณณา ปพฺพชฺชาติ อณณสฺเสว ปพฺพชฺชาฯ โอริมตีราทีนํ อุปคมนานุปคมนาทีนํ โชติตตฺตา วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

ปฐมทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ทุติยทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตวณฺณนา

[242] ยา อาปตฺติ วุฏฺฐานคามินี เทสนาคามินี, ตํ ปฏิจฺฉาทิตกาลโต ปฏฺฐาย สํกิลิฏฺฐา นาม อนฺตรายิกภาวโตฯ อาวีกตา ปน อนาปตฺติฏฺฐาเน ติฏฺฐตีติ อสํกิลิฏฺฐา นามฯ เตนาห – ‘‘อาวีกตา หิสฺส ผาสุ โหตี’’ติฯ เอวรูปํ สํกิลิฏฺฐนฺติ ปฏิจฺฉาทิตตาย วา ทุฏฺฐุลฺลภาเวน วา สํกิลิฏฺฐํฯ

ทุติยทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อวสฺสุตปริยายสุตฺตวณฺณนา

[243] สนฺถาคารนฺติ สญฺญาปนาคารํฯ เตนาห ‘‘อุยฺโยคกาลาทีสู’’ติอาทิฯ อาทิ-สทฺเทน มงฺคลมหาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ สนฺถรนฺตีติ วิสฺสมนฺติ , ปริสฺสมํ วิโนเทนฺตีติ อตฺโถฯ สหาติ สนฺนิปาตวเสน เอกชฺฌํฯ สห อตฺถานุสาสนํ อคารนฺติ ตสฺมิํ อตฺเถ ตฺถ-การสฺส นฺถ-การํ กตฺวา ‘‘สนฺถาคาร’’นฺติ วุจฺจตีติ ทฏฺฐพฺพํ, ปฐมํ ตตฺถ สมฺมนฺตนวเสน สนฺถรนฺติ วิจาเรนฺตีติ อตฺโถฯ

เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อาคตเมว ภวิสฺสตีติ พุทฺธวจนสฺส อาคมนสีเสน อริยผลธมฺมานมฺปิ อาคมนํ วุตฺตเมวฯ ติยามรตฺติํ ตตฺถ วสนฺตานํ ผลสมาปตฺติวฬญฺชนํ โหตีติฯ ตสฺมิญฺจ ภิกฺขุสงฺเฆ กลฺยาณธมฺมา กลฺยาณปุถุชฺชนา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปนฺตา โหนฺตีติ อริยมคฺคธมฺมานมฺปิ ตตฺถ อาคมนํ โหติเยวฯ

อลฺลโคมเยนาติ อจฺเฉน อลฺลโคมยรเสนฯ โอปุญฺชาเปตฺวาติ วิลิมฺเปตฺวาฯ จตุชฺชาติยคนฺเธหีติ กุงฺกุมตุรุกฺขยวนปุปฺผตมาลปตฺตคนฺเธหิฯ นานาวณฺเณติ นีลาทิวเสน นานาวณฺเณ, ภิตฺติวิเสสวเสน นานาสณฺฐานรูเปฯ ‘‘มหาปิฏฺฐิกโกชเวติ หตฺถิปิฏฺฐิอาทีสุ อตฺถริตพฺพตาย ‘มหาปิฏฺฐิกา’ติ ลทฺธสมญฺเญ โกชเว’’ติ วทนฺติฯ กุตฺตเก ปน สนฺธาเยตํ วุตฺตํ, ‘‘จตุรงฺคุลาธิกปุปฺผา มหาปิฏฺฐิกโกชวา’’ติปิ วทนฺติฯ หตฺถตฺถรอสฺสตฺถรา หตฺถิอสฺสปิฏฺฐีสุ อตฺถริตพฺพา หตฺถิอสฺสรูปวิจิตฺตา จ อตฺถรกาฯ สีหตฺถรกาทโย ปน สีหรูปาทิวิจิตฺตา เอว อตฺถรกาฯ จิตฺตตฺถรกํ นานาวิธรูเปหิ เจว นานาวิธมาลากมฺมาทีหิ จ วิจิตฺตํ อตฺถรกํฯ

อุปธานนฺติ อปสฺสยนํฯ อุปทหิตฺวาติ อปสฺสยโยคฺคภาเวน ฐเปตฺวาฯ คนฺเธหิ กตมาลา คนฺธทามํฯ ตมาลปตฺตาทีหิ กตมาลา ปตฺตทามํฯ อาทิ-สทฺเทน หิงฺคุลตกฺโกลชาติผลชาติปุปฺผาทีหิ กตทามํ สงฺคณฺหาติฯ ปลฺลงฺกากาเรน กตปีฐํ ปลฺลงฺกปีฐํฯ ตีสุ ปสฺเสสุ เอกปสฺเส เอว วา สอุปสฺสยํ อปสฺสยปีฐํฯ อนปสฺสยํ มุณฺฑปีฐํฯ โยชนาวฏฺเฏติ โยชนปริกฺเขโปกาเสฯ

สํวิธายาติ อนฺตรวาสกสฺส โกณปเทสํ อิตรปเทสญฺจ สมํ กตฺวา วิธายฯ เตนาห – ‘‘กตฺตริยา ปทุมํ กนฺเตนฺโต วิยา’’ติ, ‘‘ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺโต’’ติ จฯ ยสฺมา พุทฺธานํ รูปสมฺปทา วิย อากปฺปสมฺปทาปิ ปรมุกฺกํสตํ คตา, ตสฺมา ตทา ภควา เอวํ โสเภยฺยาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สุวณฺณปามงฺเคนา’’ติอาทิมาหฯ