4. ปฐมทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตวณฺณนา

[241] วิลาสมาโน วิย สาครํ ปตฺวาฯ อนฺโตสาโขติ คงฺคาย ตีรสฺส อนฺโต โอนตสาโขฯ เตเมตีติ ตินฺโต โหติฯ ติริยํ ปติโต ทณฺฑเสตุ วิย ฐิตตฺตา มหาชนสฺส ปจฺจโย ชาโต, ตถา มหนฺตภาเวน คงฺคาโสตํ โอตรณาทิ นตฺถิฯ

อยํ หีติ อนนฺตรํ วุตฺตปุคฺคโลฯ อริยมคฺคํ โอรุยฺหาติ จตุพฺพิธํ อริยมคฺควีถิํ โอตริตฺวาฯ ‘‘จิตฺตํ นาเมต’’นฺติอาทินา จินฺเตตฺวา คิหิพนฺธนํ น วิสฺสชฺเชตีติ สมฺพนฺโธฯ อตฺตโน ภชมานเกติ อตฺตโน ภชนฺเตฯ ชีวิกตฺถาย ปยุชฺชิตพฺพโต ปโยโค, เขตฺตวตฺถาทิฯ ตโต ปโยคโต อุฏฺฐิตํ อายํฯ กิญฺจาปิ ภิกฺขูนํ กายสามคฺคิํ เทติ ภิกฺขตฺถายฯ

มุณฺฑฆฏนฺติ ภินฺโนฏฺฐํ ฆฏํฯ ขนฺเธติ อํเสฯ สงฺฆโภคนฺติ สงฺฆสนฺตกํ โภคคามํ คนฺตฺวาฯ อตฺถโต เอวํ วทนฺตีติ ตถา อตฺถสฺส สมฺภวโต เอวํ วทนฺตา วิย โหนฺติฯ ยาคุมตฺตเก ยาคุนฺติ ยาคุํ ปิวิตฺวา ตาย อปริปกฺกาย เอว อญฺญํ ยาคุํ อชฺโฌหริตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ

กิเลสานุรญฺชิโตวาติ โยนิโสมนสิการสฺส อภาเวน กิเลสานุคตจิตฺโต เอวฯ อกฺขีนิ นีหริตฺวาติ โกธวเสน อกฺขิเก กโรนฺโต อกฺขีนิ นีหริตฺวา วิจริสฺสติฯ อุทฺธโต โหติ อวูปสนฺโตฯ

ทิฏฺฐิคติโกติ สาสนิโก เอวํ อโยนิโส อุมฺมุชฺชิตฺวา สาสนํ อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ กตฺวา ทีเปนฺโต อริฏฺฐสทิโสฯ เตนาห ‘‘โส หี’’ติอาทิฯ อรูปภเว รูปํ อตฺถิ, อญฺญถา ตโต จุตสฺส กุโต รูปกฺขนฺธสฺส สมฺภโวฯ อสญฺญีภเว จิตฺตํ อตฺถีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ พหุจิตฺตกฺขณิโก โลกุตฺตรมคฺโค ‘‘โย อิเม จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน ภาเวยฺย สตฺตวสฺสานี’’ติอาทิวจนโต (ที. นิ. 2.404; ม. นิ. 1.137)ฯ อนุสโย จิตฺตวิปฺปยุตฺโต, อญฺญถา สาวชฺชานวชฺชธมฺมานํ เอกชฺฌํ อุปฺปตฺติ สิยาฯ เต จ สตฺตา สนฺธาวนฺติ สํสรนฺติ, อญฺญถา กมฺมผลานํ สมฺพนฺโธ น สิยาติฯ อิติ วทนฺโต เอวํ มิจฺฉาวาทํ ปคฺคยฺห วทนฺโตฯ

เตมนรุกฺโข วิย…เป.… ทุลฺลภธมฺมสฺสวโน จ ปุคฺคโล สทฺธาสิเนเหน อเตมนโตฯ กตวินโย สิกฺขิตวินโย ยถา ‘‘กตวิชฺโช’’ติฯ