1. สพฺพสุตฺตวณฺณนา

[23] สพฺพ-สทฺโท ปกรณวเสน กตฺถจิ สปฺปเทเสปิ ปวตฺตตีติ ตโต นิวตฺตนตฺถํ อนวเสสวิสเยน สพฺพ-สทฺเทน วิเสเสตฺวา วุตฺตํ ‘‘สพฺพสพฺพ’’นฺติ, สพฺพเมว หุตฺวา สพฺพนฺติ อตฺโถฯ อายตนภาวํ สพฺพํ อายตนสพฺพํ, เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

ตสฺส อวิสยาภาวโต น อทฺทิฏฺฐมิธตฺถิ กิญฺจีติฯ อิธาติ นิปาตมตฺตํ, อิธ วา สเทวเก โลเก, ทสฺสนภูเตน ญาเณน อทิฏฺฐํ นาม กิญฺจิ นตฺถีติ อตฺโถฯ ยทิ เอวํ อนุมานวิสยํ นุ โข กถนฺติ อาห ‘‘อโถ อวิญฺญาต’’นฺติฯ อญฺเญสํ อปจฺจกฺขมฺปิ อวิญฺญาตํ ตสฺส กิญฺจิ นตฺถีติ อทิฏฺฐํ อวิญฺญาตํ นตฺถิฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ อตีตเมว เญยฺยํ คหิตํ, อนาคตํ นุ โข กถนฺติ อาห – ‘‘อชานิตพฺพ’’นฺติ, ตสฺส กิญฺจิ นตฺถีติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ ชานิตุํ ญาตุํ อสกฺกุเณยฺยํ นาม ตสฺส กิญฺจิ นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สพฺพํ อภิญฺญาสี’’ติอาทิฯ

สกลสฺส สกฺกายธมฺมสฺส ปริคฺคหิตตฺตา สกฺกายสพฺพํฯ สพฺพธมฺเมสูติ ปญฺจนฺนํ ทฺวารานํ อารมฺมณภูเตสุ สพฺเพสุ ธมฺเมสุฯ ยสฺมา ฉสุปิ อารมฺมเณสุ คหิเตสุ ปเทสสพฺพํ นาม น โหติ, ตสฺมา ‘‘ปญฺจารมฺมณมตฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ ปเทสสพฺพํ สกฺกายสพฺพํ น ปาปุณาติ ตสฺส เตภูมกธมฺเมสุ เอกเทสสฺส อสงฺคณฺหนโตฯ สกฺกายสพฺพํ อายตนสพฺพํ น ปาปุณาติ โลกุตฺตรธมฺมานํ อสงฺคณฺหนโตฯ อายตนสพฺพํ สพฺพสพฺพํ น ปาปุณาติฯ ยสฺมา อายตนสพฺเพน จตุภูมกธมฺมาว ปริคฺคหิตา, น ลกฺขณปญฺญตฺติโย, ยสฺมา สพฺพสพฺพํ ทสฺเสนฺเตน พุทฺธญาณวิสโย ทสฺสิโต, ตสฺมา ‘‘สพฺพสพฺพํ น ปาปุณาตี’’ติ เอตฺถาปิ ‘‘กสฺมา…เป.… นตฺถิตายา’’ติ สพฺพํ ญาตารมฺมเณเนว ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ กตํฯ ‘‘อายตนสพฺเพปิ อิธ วิปสฺสนุปคธมฺมาว คเหตพฺพา อภิญฺเญยฺยนิทฺเทสวเสนปิ สมฺมสนจารสฺเสว อิจฺฉิตตฺตา’’ติ วทนฺติฯ

ปฏิกฺขิปิตฺวาติ ‘‘อิทํ สพฺพํ นาม น โหตี’’ติ เอวํ ปฏิกฺขิปิตฺวาฯ ตสฺสาติ ‘‘อญฺญํ สพฺพํ ปญฺญาเปสฺสามี’’ติ วทนฺตสฺสฯ

วาจาย วตฺตพฺพวตฺถุมตฺตกเมวาติ วญฺฌาปุตฺตคคนกุสุมาทิวาจา วิย เอตสฺส วาจาย เกวลํ วตฺตพฺพวตฺถุกเมว ภเวยฺย, น อตฺโถ, วจนมตฺตกเมวาติ อตฺโถ ฯ อติกฺกมิตฺวาติ อนามสิตฺวา อคฺคเหตฺวาฯ ตํ กิสฺส เหตูติ วิฆาตาปชฺชนํ เกน เหตุนาฯ ยถา ตํ อวิสยสฺมินฺติ ยถา อญฺโญปิ โกจิ อวิสเย วายมนฺโต, เอวนฺติ อตฺโถฯ อฏฺฐกถายํ ปน ยสฺมา ปาฬิยํ ‘‘ตํ กิสฺส เหตู’’ติ วุตฺตการณเมว อุปนยนวเสน ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา ต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ การโณปนยนญฺจ การณเมวาติ ‘‘ยถาติ การณวจน’’นฺติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตเนวาห ‘‘เอวํ อิมสฺมิมฺปิ อวิสเย’’ติอาทิฯ

สพฺพสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ปหานสุตฺตวณฺณนา

[24] สพฺพสฺสาติ ทฺวารารมฺมเณหิ สทฺธิํ ทฺวารปฺปวตฺตสฺสฯ ปหานายาติ ตปฺปฏิพทฺธฉนฺทราคปหานวเสน ปชหนายฯ จกฺขุสมฺผสฺสนฺติ จกฺขุสนฺนิสฺสิตผสฺสํฯ มูลปจฺจยนฺติ มูลภูตํ ปจฺจยํ กตฺวา, สหชาตเวทนาย จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยภาเว วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ เอเสว นโยติ อปเทเสน ‘‘โสตสมฺผสฺสํ มูลปจฺจยํ กตฺวา’’ติอาทินา วตฺตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ มโนติ ภวงฺคจิตฺตํ มโนทฺวารสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ อารมฺมณนฺติ ธมฺมารมฺมณํฯ สหาวชฺชนกชวนนฺติ สหมโนทฺวาราวชฺชนกํ ชวนํฯ ตํปุพฺพกตฺตา มโนวิญฺญาณผสฺสเวทนานํ มูลปจฺจยภูตา สพฺเพสฺเวว จกฺขุทฺวาราทีสุ วุตฺติตฺตา ตทนุรูปโต ‘‘ภวงฺคสหชาโต สมฺผสฺโส’’ติ วุตฺตํฯ สหาวชฺชนเวทนาย ชวนเวทนา ‘‘เวทยิต’’นฺติ อธิปฺเปตา, ภวงฺคสมฺปยุตฺตาย ปน เวทนาย คหเณ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ ภวงฺคโต อโมเจตฺวา ภวงฺคจิตฺเตน สทฺธิํเยว อาวชฺชนํ คเหตฺวา มโนทฺวาราวชฺชนํ ภวงฺคํ ทฏฺฐพฺพํฯ ยา ปเนตฺถ เทสนาติ ยา เอตฺถ ‘‘ปหานายา’’ติอาทินา ปวตฺตเทสนา สตฺถุ อนสิฏฺฐิ อาณาฯ อยํ ปณฺณตฺติ นาม ตสฺส ตสฺส อตฺถสฺส ปการโต ญาปนโตฯ เอตฺถ สพฺพคฺคหเณน สพฺเพ สภาวธมฺมา คหิตา, ปญฺญตฺติ ปน กตมาติ วิจารณาย ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยา ปเนตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปหานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ