8. อาทิตฺตปริยายสุตฺตวณฺณนา

[235] กิเลสานํ อนุ อนุ พฺยญฺชนโต ปริพฺยตฺติยา อุปฺปตฺติปจฺจยภาวโต อนุพฺยญฺชนํ, หตฺถปาทาทิอวยวาติ อาห – ‘‘หตฺถา โสภนา’’ติอาทิฯ นิมิตฺตคฺคาโหติ กิเลสุปฺปตฺติยา นิมิตฺตภูโต คาโหฯ สํสนฺเทตฺวา คหณนฺติ อวยเว สโมธาเนตฺวา ‘‘อิตฺถิปุริโส’’ติอาทินา เอกชฺฌํ คหณํฯ วิภตฺติคหณนฺติ วิภาเคน อนวเสสคฺคหณํฯ กุมฺภีลสทิโสติ กุมฺภีลคาหสทิโสฯ เตนาห – ‘‘สพฺพเมว คณฺหาตี’’ติ หตฺถปาทาทีสุ ตํ ตํ โกฏฺฐาสํ วิภชิตฺวา คหณํ รตฺตปาสทิโส ชลูกคาหสทิโสฯ เอกชวนวาเรปิ ลพฺภนฺตีติ อิทํ จกฺขุทฺวารานุสาเรน อุปฺปนฺนมโนทฺวาริกชวนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

นิมิตฺตสฺสาเทน คนฺถิตนฺติ ยถาวุตฺเต นิมิตฺเต อสฺสาทคาเหน คนฺถิตํ สมฺพทฺธํฯ ภวงฺเคเนวาติ มูลภวงฺเคเนวฯ กิเลสภยํ ทสฺเสนฺโตติ ตถา กิเลสุปฺปตฺติยา สติ อกุสลจิตฺเตน อนฺตริตํ เจ มรณจิตฺตํ ภเวยฺย, เอกนฺตโต นิรเย วา ติรจฺฉานโยนิยา วา อุปฺปตฺติ สิยาติ กิเลสานํ ภายิตพฺพํ ทสฺเสนฺโตฯ ‘‘สมยวเสน วา เอวํ วุตฺต’’นฺติ วตฺวา ตมตฺถํ วิวรนฺโต ‘‘จกฺขุทฺวารสฺมิญฺหี’’ติอาทิมาหฯ รตฺตจิตฺตํ วาติ ราควเสน รตฺตจิตฺตํ วาฯ ทุฏฺฐจิตฺเตน กถํ อารมฺมณรสานุภวนนฺติ? โทมนสฺสเวทนุปฺปตฺติ เอว ตสฺส อารมฺมณรสานุภวนํ ทฏฺฐพฺพํฯ อิมสฺส สมยสฺสาติ มรณสมยสฺสฯ

อุภินฺนํ นาสจฺฉิทฺทานํ มชฺเฌ ฐิต-อฏฺฐิตุทนํ สห ขุรฏฺเฐน ฉินฺทนํฯ ทณฺฑกวาสีติ ทีฆทณฺฑกา มหาวาสิฯ นิปชฺชิตฺวา นิทฺโทกฺกมนนฺติ อิมินา ปจลายิกนิทฺทํ ปฏิกฺขิปติฯ ตตฺถ หิ กทาจิ อนฺตรา มิจฺฉาวิตกฺกานํ สลฺลกานํ อวสโร สิยา, นตฺเถว นิปชฺชิตฺวา มหานิทฺทํ โอกฺกนฺตกาเลฯ วิตกฺกานนฺติ มิจฺฉาวิตกฺกานํฯ

อาทิตฺตปริยายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. ปฐมหตฺถปาโทปมสุตฺตาทิวณฺณนา

[236-237] นวมํ ‘‘ปญฺญายตี’’ติ วุจฺจมาเน พุชฺฌนกานํ อชฺฌาสยวเสน วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘ทสเม น โหตีติ วุจฺจมาเน’’ติอาทิฯ เอตฺตกเมว หิ ทฺวินฺนํ สุตฺตานํ วิเสโสติฯ

ปฐมหตฺถปาโทปมสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมุทฺทวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

19. อาสีวิสวคฺโค

1. อาสีวิโสปมสุตฺตวณฺณนา

[238] เย ภิกฺขู ตทา ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา นิสินฺนา, เตสุ เกจิ เอกวิหาริโน, เกจิ อตฺตทุติยา, เกจิ อตฺตตติยา, เกจิ อตฺตจตุตฺถา, เกจิ อตฺตปญฺจมา หุตฺวา อรญฺญายตเนสุ วิหรนฺตีติ วุตฺตํ – ‘‘เอกจาริก…เป.… ปญฺจจาริเก’’ติฯ สมานชฺฌาสยตา สภาควุตฺติโนฯ กมฺมฏฺฐานานุยุญฺชนสฺส การเกฯ ตโต เอว ตตฺถ ยุตฺตปยุตฺเตฯ ปุคฺคลชฺฌาสเยน การณภูเตนฯ ปจฺจยภูตนฺติ อปสฺสยภูตํฯ ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว’’ติ อารภิตฺวา ยาว ‘‘ติณฺโณ ปารงฺคโต ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ’’ติ อยํ มาติกานิกฺเขโปฯ เตสํ มาติกาย วิตฺถารภาชนํฯ วาสนา ภวิสฺสตีติ วาสนาวหํ ภวิสฺสติฯ สิเนรุํ อุกฺขิปนฺโต วิยาติอาทิ อิมิสฺสา เทสนาย อนญฺญสาธารณตาย สุทุกฺกรภาวทสฺสนํฯ

มญฺจฏฺเฐสุ มญฺจสมญฺญา วิย มุขฏฺฐํ วิสํ ‘‘มุข’’นฺติ อธิปฺเปตํฯ สุกฺขกฏฺฐสทิสภาวาปาทนโต ‘‘กฏฺฐ’’นฺติ วุจฺจตีติ กฏฺฐํ มุขํ เอตสฺสาติ กฏฺฐมุโข, ทํสนาทินา กฏฺฐสทิสภาวกโร สปฺโปฯ อถ วา กฏฺฐสทิสภาวาปาทนโต กฏฺฐํ วิสํ วา มุเข เอตสฺสาติ กฏฺฐมุโขฯ อิมินา นเยน เสสปเทสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิเม จตฺตาโรติ อิเม วิสกิจฺจเภเทน จตฺตาโรฯ อิทานิ ตํ เนสํ วิสกิจฺจเภทํ ทสฺเสตุํ ‘‘เตสู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อยสูลสมปฺปิตํ วิยาติ อพฺภนฺตเร อยสูลํ อนุปฺปเวสิตํ วิยฯ