2-3. ทุติยสมุทฺทสุตฺตาทิวณฺณนา

[229-230] กิเลสานํ อลฺลภาวูปนยนนฺติ อาห ‘‘เตมนฏฺเฐนา’’ติฯ อริยสาวเกติ อนาคามิโนฯ เต หิ กามภววเสน อตินฺตตาย น สมุนฺนาฯ ตโย มจฺจูติ กิเลสาภิสงฺขารเทวปุตฺตมาเรฯ ตีหิ อุปธีหีติ กิเลสาภิสงฺขารกามคุณานํ วเสน ตีหิ อุปธีหิฯ ขนฺธุปธินา ปน โส น นิรูปธิ สอุปาทิเสสสฺเสว นิพฺพานสฺส อธิคตตฺตาฯ คโตติ ปฏิปตฺติคมเนน คโตฯ

ทุติยสมุทฺทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-6. ขีรรุกฺโขปมสุตฺตาทิวณฺณนา

[231-233] อปฺปหีนฏฺเฐนาติ มคฺเคน อสมุคฺฆาฏิตภาเวนฯ อตฺถีติ วิชฺชติฯ สติ ปจฺจเย วิชฺชมานกิจฺจกรณโต ปริยุฏฺฐานํ อปฺปกํ มูสิกาวิสํ วิย ปริตฺตํ นาม โหติ อปฺปานุภาวตฺตาฯ เอวรูปาปีติ อปฺปกาปิฯ อสฺสาติ อปฺปหีนกิเลสสฺสฯ อธิมตฺตานนฺติ อิฏฺฐานํ รชนียานํ, วตฺถุวเสน ปริตฺตกมฺปิ อิฏฺฐารมฺมณํ อธิมตฺตเมวฯ เตนาห ‘‘นขปิฏฺฐิปฺปมาณมฺปี’’ติอาทิฯ ทหโรติอาทีนิ ตีณิปิ ปทานิฯ อาภินฺเทยฺยาติ ภินฺเทยฺยฯ ตํ อุภยนฺติ ตํ จกฺขุรูปนฺติ อุภยมฺปิ อายตนํฯ

ขีรรุกฺโขปมสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อุทายีสุตฺตวณฺณนา

[234] อิติปีติ อิมินาปิ การเณนฯ อนิจฺเจนาติ อนิจฺจภาเวน อนตฺตลกฺขณํ กถิตํฯ ยสฺมา เหตุปจฺจยา วิญฺญาณสฺส อุปฺปตฺติ สติ จ อุปฺปาเท นิโรเธน ภวิตพฺพํ, อุปฺปาทวยวนฺตตาย อนิจฺจํ วิญฺญาณํ, ยทิ จ อตฺตา สิยา ปจฺจเยหิ วินา สิชฺเฌยฺย, น จ ตถาสฺส สิทฺธิ, ตสฺมา ‘‘วิญฺญาณํ อนตฺตา’’ติ อนิจฺจตาย อนตฺตตา กถิตาฯ

อุทายีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อาทิตฺตปริยายสุตฺตวณฺณนา

[235] กิเลสานํ อนุ อนุ พฺยญฺชนโต ปริพฺยตฺติยา อุปฺปตฺติปจฺจยภาวโต อนุพฺยญฺชนํ, หตฺถปาทาทิอวยวาติ อาห – ‘‘หตฺถา โสภนา’’ติอาทิฯ นิมิตฺตคฺคาโหติ กิเลสุปฺปตฺติยา นิมิตฺตภูโต คาโหฯ สํสนฺเทตฺวา คหณนฺติ อวยเว สโมธาเนตฺวา ‘‘อิตฺถิปุริโส’’ติอาทินา เอกชฺฌํ คหณํฯ วิภตฺติคหณนฺติ วิภาเคน อนวเสสคฺคหณํฯ กุมฺภีลสทิโสติ กุมฺภีลคาหสทิโสฯ เตนาห – ‘‘สพฺพเมว คณฺหาตี’’ติ หตฺถปาทาทีสุ ตํ ตํ โกฏฺฐาสํ วิภชิตฺวา คหณํ รตฺตปาสทิโส ชลูกคาหสทิโสฯ เอกชวนวาเรปิ ลพฺภนฺตีติ อิทํ จกฺขุทฺวารานุสาเรน อุปฺปนฺนมโนทฺวาริกชวนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

นิมิตฺตสฺสาเทน คนฺถิตนฺติ ยถาวุตฺเต นิมิตฺเต อสฺสาทคาเหน คนฺถิตํ สมฺพทฺธํฯ ภวงฺเคเนวาติ มูลภวงฺเคเนวฯ กิเลสภยํ ทสฺเสนฺโตติ ตถา กิเลสุปฺปตฺติยา สติ อกุสลจิตฺเตน อนฺตริตํ เจ มรณจิตฺตํ ภเวยฺย, เอกนฺตโต นิรเย วา ติรจฺฉานโยนิยา วา อุปฺปตฺติ สิยาติ กิเลสานํ ภายิตพฺพํ ทสฺเสนฺโตฯ ‘‘สมยวเสน วา เอวํ วุตฺต’’นฺติ วตฺวา ตมตฺถํ วิวรนฺโต ‘‘จกฺขุทฺวารสฺมิญฺหี’’ติอาทิมาหฯ รตฺตจิตฺตํ วาติ ราควเสน รตฺตจิตฺตํ วาฯ ทุฏฺฐจิตฺเตน กถํ อารมฺมณรสานุภวนนฺติ? โทมนสฺสเวทนุปฺปตฺติ เอว ตสฺส อารมฺมณรสานุภวนํ ทฏฺฐพฺพํฯ อิมสฺส สมยสฺสาติ มรณสมยสฺสฯ

อุภินฺนํ นาสจฺฉิทฺทานํ มชฺเฌ ฐิต-อฏฺฐิตุทนํ สห ขุรฏฺเฐน ฉินฺทนํฯ ทณฺฑกวาสีติ ทีฆทณฺฑกา มหาวาสิฯ นิปชฺชิตฺวา นิทฺโทกฺกมนนฺติ อิมินา ปจลายิกนิทฺทํ ปฏิกฺขิปติฯ ตตฺถ หิ กทาจิ อนฺตรา มิจฺฉาวิตกฺกานํ สลฺลกานํ อวสโร สิยา, นตฺเถว นิปชฺชิตฺวา มหานิทฺทํ โอกฺกนฺตกาเลฯ วิตกฺกานนฺติ มิจฺฉาวิตกฺกานํฯ

อาทิตฺตปริยายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ