8. อตฺถินุโขปริยายสุตฺตวณฺณนา

[153] ปริยายติ ปริคจฺฉติ ผลํ เอตสฺสาติ ปริยาโย เหตูติ อาห – ‘‘ยํ ปริยายนฺติ ยํ การณ’’นฺติฯ ปจฺจกฺขทิฏฺเฐ อวิปรีเต อตฺเถ ปวตฺตสทฺธา ปจฺจกฺขสทฺธา ยถา ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวาขาโต ธมฺโม’’ติ (ม. นิ. 1.288) จฯ เอวํ กิราติ อิติ กิราย อุปฺปนฺโน สทฺทหนากาโร สทฺธาปติรูปโกฯ เอตนฺติ ‘‘อญฺญตฺเรว สทฺธายา’’ติ เอตํ วจนํ ฯ รุจาเปตฺวาติ กิญฺจิ อตฺถํ อตฺตโน มติยา โรเจตฺวาฯ ขมาเปตฺวาติ ตสฺเสว เววจนํ, จิตฺตํ ตถา ขมาเปตฺวาฯ เตนาห – ‘‘อตฺเถตนฺติ คหณากาโร’’ติฯ ปรมฺปราคตสฺส อตฺถสฺส เอวํ กิรสฺสาติ อนุสฺสวนํฯ การณํ จินฺเตนฺตสฺสาติ ยุตฺติํ จินฺเตนฺตสฺสฯ การณํ อุปฏฺฐาตีติ ‘‘สาธู’’ติ อตฺตโน จิตฺตสฺส อุปติฏฺฐติฯ อตฺเถตนฺติ ‘‘เอตํ การณํ เอวมยมตฺโถ ยุชฺชตี’’ติ จิตฺเตน คหณํฯ อาการปริวิตกฺโกติ ยุตฺติปริกปฺปนาฯ ลทฺธีติ นิจฺฉเยน คหณํ, สา จ โข ทิฏฺฐิ อยาถาวคฺคหเณน อญฺญาณเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตนฺติ ลทฺธิํฯ อตฺเถสาติ เอสา ลทฺธิ มม อุปฺปนฺนา อตฺถิ ยุตฺตรูปา หุตฺวา อุปลพฺภติฯ เอวํ คหณากาโร ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติ นาม, ปฐมุปฺปนฺนลทฺธิสงฺขาตาย ทิฏฺฐิยา นิชฺฌานํ ขมนากาโร ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติ นามฯ ปญฺจ ฐานานีติ ยถาวุตฺตานิ สทฺธาทีนิ ปญฺจ การณานิฯ มุญฺจิตฺวา อคฺคเหตฺวาฯ เหฏฺฐิมมคฺควชฺฌานํ ราคาทีนํ อภาวํ สนฺธาย ‘‘นตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ ราคโทสโมโห’’ติ อยํ เสกฺขานํ ปจฺจเวกฺขณา, สพฺพโส อภาวํ สนฺธาย อเสกฺขานนฺติ อาห – ‘‘เสกฺขาเสกฺขานํ ปจฺจเวกฺขณา กถิตา’’ติฯ ‘‘สนฺตํ วา อชฺฌตฺต’’นฺติอาทินา เสกฺขานํ, ‘‘อสนฺตํ วา อชฺฌตฺต’’นฺติอาทินา อเสกฺขานํ ปจฺจเวกฺขณา กถิตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อตฺถินุโขปริยายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. อินฺทฺริยสมฺปนฺนสุตฺตาทิวณฺณนา

[154-155] ‘‘สมฺปนฺนสีลา, ภิกฺขเว, วิหรถา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.64) วิย ปริปุณฺณตฺโถ อิธ สมฺปนฺน-สทฺโทติ อาห ‘‘ปริปุณฺณินฺทฺริโย’’ติฯ อินฺทฺริเยหิ สมนฺนาคตตฺตา ปริปุณฺณินฺทฺริโย นาม โหตีติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ สติ สมนฺนาคมสมฺปตฺติ วุตฺตา โหตีติ อาสงฺกนฺโต ‘‘จกฺขาทีนิ วา’’ติอาทิมาหฯ ตํ สนฺธายาติ ทุติยวิกปฺเปน วุตฺตมตฺถํ สนฺธายฯ เหฏฺฐา ขนฺธิยวคฺเค ขนฺธวเสน เทสนา อาคตา, อิธ อายตนวเสนาติ อาห ‘‘วุตฺตนยเมวา’’ติฯ

อินฺทฺริยสมฺปนฺนสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นวปุราณวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตติโย ปณฺณาสโกฯ

16. นนฺทิกฺขยวคฺโค

1-4. อชฺฌตฺตนนฺทิกฺขยสุตฺตาทิวณฺณนา

[156-159] อตฺถโตติ สภาวโตฯ ญาเณน อริยโต ญาตพฺพโต อตฺโถ, สภาโวติฯ เอวญฺหิ อภิชฺชนสภาโว นนฺทนฏฺเฐน นนฺที, รญฺชนฏฺเฐน ราโคฯ วิมุตฺติวเสนาติ วิมุตฺติยา อธิคมวเสนฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ ปฐมสุตฺเตฯ ทุติยาทีสูติ ทุติยตติยจตุตฺเถสุฯ อุตฺตานเมว เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตาฯ

อชฺฌตฺตนนฺทิกฺขยสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. ชีวกมฺพวนสมาธิสุตฺตาทิวณฺณนา

[160-161] สมาธิวิกลานํ จิตฺเตกคฺคตํ ลภนฺตานํ, ปฏิสลฺลานวิกลานํ กายวิเวกญฺจ จิตฺเตกคฺคตญฺจ ลภนฺตานนฺติ โยชนาฯ ปากฏํ โหตีติ วิภูตํ หุตฺวา อุปฏฺฐาติฯ โอกฺขายติ ปจฺจกฺขายตีติ จตุสจฺจธมฺมานํ วิภูตภาเวน อุปฏฺฐานสฺส กถิตตฺตา วุตฺตํ – ‘‘ทฺวีสุปิ…เป.… กถิตา’’ติฯ

ชีวกมฺพวนสมาธิสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-9. โกฏฺฐิกอนิจฺจสุตฺตาทิวณฺณนา

[162-164] อนิจฺจานุปสฺสนาทโย เอว วิมุตฺติปริปาจนิยา ธมฺมา นามฯ เถรสฺส ตทา สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ น ปริปากํ อุปคตานิ, เถโร อิมาหิ เทสนาหิ อินฺทฺริยปริปากมคมาสิฯ

โกฏฺฐิกอนิจฺจสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10-12. มิจฺฉาทิฏฺฐิปหานสุตฺตาทิวณฺณนา

[165-167] ปาฏิเยกฺกนฺติ วิสุํ วิสุํฯ วุตฺตนเยเนวาติ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อปุพฺพสฺส วตฺตพฺพสฺส อภาวาฯ

มิจฺฉาทิฏฺฐิปหานสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นนฺทิกฺขยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

17. สฏฺฐิเปยฺยาลวคฺโค