วตฺถูติ จกฺขุ นิสฺสยปจฺจยาทิภาเวนฯ อารมฺมณนฺติ รูปํ อารมฺมณปจฺจยาทิภาเวนฯ สหชาตา ตโย ขนฺธา เวทนาทโย, เต สหชาตาทิปจฺจยภาเวนฯ อยํ เหตูติ อยํ ติวิโธ เหตูฯ ผสฺเสนาติอาทีสุ อยํ สงฺเขปตฺโถ – ยสฺมา รูปารมฺมเณ ผสฺเส อตฺตโน ผุสนกิจฺจํ กโรนฺเต เอวํ เวทนา อนุภวนกิจฺจํ, สญฺญา สญฺชานนกิจฺจํ กโรติ, ตสฺมา ‘‘ผสฺเสน ผุฏฺฐเมวา’’ติอาทิวุตฺตเมว อตฺถํ อิทานิ ปุคฺคลาธิฏฺฐาเนน ทสฺเสตุํ ‘‘ผุฏฺโฐ’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปญฺเจว ขนฺธา ภควตา สมติํสาย อากาเรหิ วุตฺตาฯ กสฺมาติ อาห ‘‘กถ’’นฺติอาทิฯ รุกฺขสาขาสุ รุกฺขโวหาโร วิย เอเกกธมฺเมปิ ขนฺธโวหาโร โหติเยวฯ เตนาห ภควา – ‘‘วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ’’ติ (ยม. ขนฺธยมก 2)ฯ

ปฐมทฺวยสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฉนฺนวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สฬวคฺโค

1. อทนฺตอคุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[94] อทมิตาติ ทมํ นิพฺพิเสวนภาวํ อนีตาฯ อโคปิตาติ สติสงฺขาตาย วติยา น รกฺขิตาฯ อปิหิตาติ สติกวาเฏน น ปิหิตาฯ จตูหิปิ ปเทหิ อินฺทฺริยานํ อนาวรณเมวาหฯ อธิกํ วหนฺตีติ อธิวาหา, ทุกฺขสฺส อธิวาหา ทุกฺขาธิวาหาฯ นิรเยสุ อุปฺปชฺชนกํ เนรยิกํฯ อาทิ-สทฺเทน เสสปาฬิํ สงฺคณฺหาติฯ

สเฬวาติ ฉ-การสฺส ส-กาโร, ฬ-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ ยตฺถาติ นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมํฯ อนวสฺสุตา อตินฺตาติ ราเคน อเตมิตาฯ

อสฺสาทิตนฺติ อสฺสาทํ อิตํ อุปคตํฯ เตนาห ‘‘อสฺสาทวนฺต’’นฺติฯ สุขทุกฺขนฺติ อิฏฺฐานิฏฺฐํฯ อนฺวยตีติ อนฺวโย, เหตุฯ ผสฺโสติ อนฺวโย เอตสฺสาติ ผสฺสนฺวยนฺติ อาห – ‘‘ผสฺสเหตุก’’นฺติฯ ‘‘อวิรุทฺธ’’อิติ วิภตฺติโลเปน นิทฺเทโสฯ

ปปญฺจสญฺญาติ ตณฺหาทิสมธูปสํหตสญฺญาฯ เตนาห ‘‘กิเลสสญฺญาย ปปญฺจสญฺญา นาม หุตฺวา’’ติฯ ปปญฺจสญฺญา เอเตสํ อตฺถีติ ปปญฺจสญฺญา, อิตรีตรา นราฯ ปปญฺจยนฺตาติ สํสาเร ปปญฺจํ จิรายนํ กโรนฺตาฯ สญฺญิโนติ เคหสฺสิตสญฺญาย สญฺญาวนฺโตฯ มโนมยํ วิตกฺกนฺติ เกวลํ มนสา สมฺภาวิตํ มิจฺฉาวิตกฺกํฯ อิรียตีติ อิริยํ ปฏิปตฺติํ อิรียติ ปฏิปชฺชติฯ

สุฏฺฐุ ภาวิโตติ สุฏฺฐุภาวํ สุภาวนํ อิโต ภาวิตภาวิโตฯ ผุฏฺฐสฺส จิตฺตนฺติ เตน ยถาวุตฺตผสฺเสน ผุฏฺฐํ อสฺส จิตฺตํฯ น วิกมฺปเต กฺวจีติ กิสฺมิญฺจิ อิฏฺฐานิฏฺฐารมฺมเณ น กมฺปติฯ ปารคาติ ปารคามิโน ภวถฯ

อทนฺตอคุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. มาลุกฺยปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[95] อปสาเทตีติ ตชฺเชติฯ อุสฺสาเทตีติ อุกฺกํเสติฯ อยํ กิร เถโร มาลุกฺยปุตฺโตฯ ปมชฺชิตฺวาติ โยนิโสมนสิการสฺส อนนุยุชฺชเนน ปมชฺชิตฺวาฯ

ยตฺราติ ปจฺจตฺตํ วจนาลงฺกาเรฯ นามาติ อสมฺภาวเน อปสาทนปกฺเข, อุสฺสาทนปกฺเข ปน สมฺภาวเนฯ กิํ ชาตนฺติ กิํ เตน มหลฺลกภาเวน ชาตนฺติ มหลฺลกภาวํ ติณายปิ อมญฺญมาโน วทติฯ เตนาห ‘‘ยทิ…เป.… อนุคฺคณฺหนฺโต’’ติฯ อนุคฺคณฺหนฺโตติ อจินฺเตนฺโตฯ มาทิสานํ ภควโต โอวาโท อุปการาวโหติ เอตรหิ โอวาทญฺจ ปสํสนฺโตฯ

‘‘อทิฏฺฐา อทิฏฺฐปุพฺพา’’ติอาทินา ปริกปฺปวเสน วุตฺตนิทสฺสนํ ‘‘ยถา เอเตสุ ฉนฺทาทโย น โหนฺติ, เอวมิตเรสุปิ ปริญฺญาเตสู’’ติ นยปฏิปชฺชนตฺถํ, เตสมฺปิ อิเมหิ สมาเนตพฺพตฺตาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สุปินกูปมา กามา’’ติ (ม. นิ. 1.234; 2.46; ปาจิ. 417; จูฬว. 65)ฯ

จกฺขุวิญฺญาเณน ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตนฺติ จกฺขุวิญฺญาณสฺส รูปายตนํ ยตฺตโก คหณากาโร, ตตฺตกํฯ