วิชฺชาย อุปฺปนฺนาย อนวเสสโต อวิชฺชา ปหียติ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘วิชฺชาติ อรหตฺตมคฺควิชฺชา’’ติ อาหฯ น เกวลํ อนิจฺจานุปสฺสนาวเสเนว มคฺควุฏฺฐานํ, อถ โข อิตรานุปสฺสนาวเสนปีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ทุกฺขา…เป.… ปหียติเยวา’’ติ อาหฯ สพฺพตฺถาติ อุปริสุตฺตนฺเต สนฺธายาหฯ ตโต อปเรปิ ตํอตฺถลกฺขณวเสน กถิตสุตฺตนฺเตปิฯ ตานิปิ หิ ตถา พุชฺฌนกปุคฺคลานมชฺฌาสเยน วุตฺตานีติฯ

อวิชฺชาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. มิคชาลวคฺโค

1. ปฐมมิคชาลสุตฺตวณฺณนา

[63] จกฺขุวิญฺญาณํ ทสฺสนกิจฺจนฺติ วุตฺตจกฺขุวิญฺญาเณน ปสฺสิตพฺพนฺติ อาห ‘‘อิฏฺฐารมฺมณภูตา’’ติฯ กมนียาติ กาเมตพฺพาฯ มนํ อปฺปายนฺตีติ มนาปาติ อาห ‘‘มนวฑฺฒนกา’’ติฯ ปิยายิตพฺพสภาวา ปิยรูปาฯ กามูปสํหิตาติ กามปฏิสํยุตฺตาฯ อาลมฺพิตพฺพตา เอว เจตฺถ อุปสํหิตตาติ ‘‘อารมฺมณํ กตฺวา’’ติอาทิมาหฯ ตณฺหาสงฺขาตา นนฺที ตณฺหานนฺที, น ตุฏฺฐินนฺทีเยว ‘‘นนฺทิํ จรตี’’ติอาทีสุ วิยฯ คามนฺตนฺติ คามสมีปํฯ ‘‘อนุปจารฏฺฐาน’’นฺติ วตฺวา ตํ ทสฺเสติ ‘‘ยตฺถา’’ติอาทินาฯ

เอตฺถาติ ยถานีหเต ปาเฐฯ ‘‘อิมํ เอกํ ปริยายํ ฐเปตฺวา’’ติ วุตฺตํ ตสฺส ‘‘ปนฺตานี’’ติปเทน สงฺคหิตตฺตาฯ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานีติ เอตฺถ อปฺป-สทฺโท อภาวตฺโถฯ

ปฐมมิคชาลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สมิทฺธิโลกปญฺหาสุตฺตวณฺณนา

[68] อายาจนสุตฺตโต ปฏฺฐายาติ มิคชาลวคฺเค ทุติยสุตฺตโต ปฏฺฐายฯ ปฐมสุตฺเต ปน ทุติยกวิหาราทิภาโว วุตฺโตติฯ

สมิทฺธิโลกปญฺหาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อุปเสนอาสีวิสสุตฺตวณฺณนา

[69] คเหตฺวาติ ปารุปนสฺส สิถิลกรเณน วีมํสโต โมเจตฺวาฯ เลณจฺฉายายาติ ปุริมทิสาย เลณจฺฉายายํฯ ปติตฺวาติ เลณจฺฉทนโต ภสฺสิตฺวาฯ ผุฏฺฐวิโสติ จตูสุ อาสีวิเสสุ โส ผุฏฺฐวิโสฯ เตนาห ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิฯ ปริยาทิยมานเมวาติ เขเปนฺตเมว, วินาเสนฺตเมวาติ อตฺโถฯ ยถาปริจฺเฉเทนาติ อตฺตโน วิสปริจฺเฉทานุรูปํฯ อญฺญถาภาวนฺติ วฑฺฒภาวาทิปกติชหนํฯ สภาววิคโมติ วินาโสฯ

อุปเสนอาสีวิสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อุปวาณสนฺทิฏฺฐิกสุตฺตวณฺณนา

[70] รูปํ ปฏิสํวิทิตํ กโรติ ญาตปริญฺญาวเสนฯ รูปราคนฺติ นีลาทิเภเท รูปธมฺเม ราคํฯ ปฏิสํวิทิตํ กโรติ ‘‘อยํ เม ราโค อปฺปหีโน’’ติฯ เอเตน เสกฺขานํ ปจฺจเวกฺขณา กถิตาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เอวมฺปิ โข, อุปวาณ, สนฺทิฏฺฐิโก ธมฺโม โหตี’’ติอาทิฯ รูปราคํ ปฏิสํวิทิตํ กโรติ ‘‘นตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ รูเปสุ ราโค’’ติ ปชานาติฯ อเสกฺขานํ หายํ ปจฺจเวกฺขณาฯ

อุปวาณสนฺทิฏฺฐิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปฐมฉผสฺสายตนสุตฺตวณฺณนา

[71] ผสฺสากรานนฺติ ฉนฺนํ ผสฺสานํ อากรานํ อุปฺปตฺติฏฺฐานานํ, จกฺขาทีนนฺติ อตฺโถฯ นฏฺโฐ นาม อหนฺติ วทติ, โย ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยาทิํ ยถาภูตํ ปชานาติ, โส วุสิตวา, อิตโร อวุสิตวา อหญฺจ ตาทิโสติฯ อยเมวาติ อยํ จกฺขุสฺมิํ ‘‘เนตํ มมา’’ติอาทินา ติณฺณํ คาหานํ อภาโว เอวฯ

ปฐมฉผสฺสายตนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ