[33-42] นิพฺพตฺตนสภาวนฺติ เหตุปจฺจเยหิ อุปฺปชฺชนสภาวํฯ อุปฺปาทานนฺตรํ พุทฺธิปฺปตฺติยา ชีรณสภาวํฯ ยตฺถ จกฺขาทโย, ตตฺเถว วิสภาคสมุฏฺฐานลกฺขเณน พฺยาธิโน อุปฺปตฺติปจฺจยภาเวน พฺยาธิสภาวํฯ มรณสภาวนฺติ วินาสสภาวํฯ โสกสภาวนฺติ ญาติพฺยสนาทินา ฑยฺหมานทุกฺขสภาวํฯ สํกิเลสิกสภาวนฺติ ตณฺหาทิวเสน สํกิลิสฺสนสภาวํฯ

ชาติธมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สพฺพอนิจฺจวคฺควณฺณนา

[43-52] ญาตปริญฺญา อาคตา วิสยวเสน ตพฺพิสยสฺส ธมฺมสฺส โชติตตฺตาฯ อิตรา ทฺเว ตีรณปหานปริญฺญาปิ อาคตา เอวาติ เวทิตพฺพา, ตาสํ อภิญฺเญยฺยธมฺมวิสยตฺตา ญาณสฺส จ ตีรณปหานปริญฺญาสมฺภวโตฯ ปริญฺเญยฺยปเท ตีรณปริญฺญาว อาคตา, ปหาตพฺพปเท ปหานปริญฺญาว อาคตาติ โยชนาฯ อิตราปิ ทฺเว คหิตาเยว ตาหิ วินา อตฺถสิทฺธิยา อภาวโตฯ ปจฺจกฺขํ กาตพฺพํ อารมฺมณโต อสมฺโมหโต ปฏิวิชฺฌเนนฯ อวุตฺตาปิ คหิตาเยว ปริชานนสฺส ยาวเทว ปหานตฺถตฺตาฯ เอกสภาเวน วินาภาโว อเนกคฺคฏฺโฐฯ อุปสฏฺฐโรเคน วิย อนฺโต เอว อภิหตสพฺพตา อุปหตฏฺโฐฯ

สพฺพอนิจฺจวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐโม ปณฺณาสโกฯ

6. อวิชฺชาวคฺควณฺณนา

[53-62] จตูสุ สจฺเจสุ อญฺญาณํ ตปฺปฏิจฺฉาทกสมฺโมโหฯ อวินฺทิยํ วินฺทติ, วินฺทิยํ น วินฺทตีติ กตฺวา วิชฺชาย ปฏิปกฺโขว อวิชฺชาฯ

วิชฺชาย อุปฺปนฺนาย อนวเสสโต อวิชฺชา ปหียติ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘วิชฺชาติ อรหตฺตมคฺควิชฺชา’’ติ อาหฯ น เกวลํ อนิจฺจานุปสฺสนาวเสเนว มคฺควุฏฺฐานํ, อถ โข อิตรานุปสฺสนาวเสนปีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ทุกฺขา…เป.… ปหียติเยวา’’ติ อาหฯ สพฺพตฺถาติ อุปริสุตฺตนฺเต สนฺธายาหฯ ตโต อปเรปิ ตํอตฺถลกฺขณวเสน กถิตสุตฺตนฺเตปิฯ ตานิปิ หิ ตถา พุชฺฌนกปุคฺคลานมชฺฌาสเยน วุตฺตานีติฯ

อวิชฺชาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. มิคชาลวคฺโค

1. ปฐมมิคชาลสุตฺตวณฺณนา

[63] จกฺขุวิญฺญาณํ ทสฺสนกิจฺจนฺติ วุตฺตจกฺขุวิญฺญาเณน ปสฺสิตพฺพนฺติ อาห ‘‘อิฏฺฐารมฺมณภูตา’’ติฯ กมนียาติ กาเมตพฺพาฯ มนํ อปฺปายนฺตีติ มนาปาติ อาห ‘‘มนวฑฺฒนกา’’ติฯ ปิยายิตพฺพสภาวา ปิยรูปาฯ กามูปสํหิตาติ กามปฏิสํยุตฺตาฯ อาลมฺพิตพฺพตา เอว เจตฺถ อุปสํหิตตาติ ‘‘อารมฺมณํ กตฺวา’’ติอาทิมาหฯ ตณฺหาสงฺขาตา นนฺที ตณฺหานนฺที, น ตุฏฺฐินนฺทีเยว ‘‘นนฺทิํ จรตี’’ติอาทีสุ วิยฯ คามนฺตนฺติ คามสมีปํฯ ‘‘อนุปจารฏฺฐาน’’นฺติ วตฺวา ตํ ทสฺเสติ ‘‘ยตฺถา’’ติอาทินาฯ

เอตฺถาติ ยถานีหเต ปาเฐฯ ‘‘อิมํ เอกํ ปริยายํ ฐเปตฺวา’’ติ วุตฺตํ ตสฺส ‘‘ปนฺตานี’’ติปเทน สงฺคหิตตฺตาฯ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานีติ เอตฺถ อปฺป-สทฺโท อภาวตฺโถฯ

ปฐมมิคชาลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สมิทฺธิโลกปญฺหาสุตฺตวณฺณนา

[68] อายาจนสุตฺตโต ปฏฺฐายาติ มิคชาลวคฺเค ทุติยสุตฺตโต ปฏฺฐายฯ ปฐมสุตฺเต ปน ทุติยกวิหาราทิภาโว วุตฺโตติฯ

สมิทฺธิโลกปญฺหาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ