9. กุลสุตฺตวณฺณนา

[361] เอวํ ปวตฺตอีหิติกาติ เอวํ ทฺวิธา ปวตฺตอีหิติกาฯ ทฺวีหิติกา ทุกฺกรชีวิกปโยคาฯ สลากมตฺตํ วุตฺตํ เอตฺถาติ สลากา วุตฺตา, ปุริมปเท อุตฺตรปทโลโปฯ อุภโตโกฏิกนฺติ ยทิ ‘‘กุลานุทยํ น วณฺเณมี’’ติ วทติ, ‘‘ภูตา นิกฺกรุณา สมณ ตุมฺเห’’ติ วาทํ อาโรเปหิฯ อถ สพฺพทาปิ ‘‘กุลานุทยํ วณฺเณมี’’ติ วทติฯ เอวํ สนฺเต ‘‘กสฺมา เอวํ ทุพฺภิกฺเข กาเล มหติยา ปริสาย ปริวุโต ชนปทจาริกํ จรนฺตา กุลูปจฺเฉทาย ปฏิปชฺชถา’’ติ เอวํ อุภโตโกฏิกํ วาทํ อาโรเปหีติ คามณิํ อุยฺโยเชสิฯ

ทฺเว อนฺเตติ อุโภ โกฏิโยฯ พหิ นีหริตุนฺติ น วณฺเณมิ วณฺเณมีติ ทฺเว อนฺเต โมเจนฺโต ตํ ปุจฺฉิตมตฺถํ พหิ นีหรติ นามฯ ตตฺถ โทสํ ทตฺวา โจเทนฺโต ตํ อปุจฺฉํ กโรนฺโต คิลิตฺวา วิย อนฺโต ปเวเสติ นามฯ

อิโต โส คามณีติอาทิ อตฺตโน ภิกฺขูนํ อญฺเญสญฺจ อตฺถกามานํ ภิกฺขปฺปทาเนน อนิฏฺฐปฺปตฺติอภาวทสฺสนตฺถํ อารทฺธํฯ ทาเนน สมฺภูตานีติ ทานมเยน ปุญฺญกิริยวตฺถุนา สมฺมเทว ภูติํ วฑฺฒิํ ปตฺตานิฯ สจฺเจน อริยโวหาเรน สมฺมเทว ภูตานิ อุปฺปนฺนานิ สจฺจสมฺภูตานีติ อาห ‘‘สจฺจํ นาม สจฺจวาทิตา’’ติฯ เสสสีลนฺติ อฏฺฐวิธอริยโวหารโต อญฺญสีลํฯ นิหิตนฺติ ตสฺมิํ กุเล ปุพฺพปุริเสหิ นิธานภาเวน นิหิตํฯ ทุปฺปยุตฺตาติ กสิวาณิชฺชาทิวเสน ทุฏฺฐุ ปยุตฺตา กมฺมนฺตาฯ วิปชฺชนฺตีติ นสฺสนฺติฯ กุลงฺคาโรติ กุลสฺส องฺคารสทิโส วินาสกปุคฺคโลฯ อนิจฺจตาติ มรณํฯ ตสฺมิํ กุเล ปธานปุริสานํ โภคานํ วา สพฺพโส วินาโสฯ เตนาห ‘‘หุตฺวา อภาโว’’ติอาทิฯ

กุลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. มณิจูฬกสุตฺตวณฺณนา

[362] ตํ ปริสนฺติ ตํ ราชนฺเตปุเร นิสินฺนํ ราชปริสํฯ นยคฺคาเหติ กุโตจิปิ อสุตฺวา เกวลํ อตฺตโน เอว มติยา นยคฺคหเณ ฐตฺวาฯ

กาเรตุํ วฏฺฏติ สติ สมฺภเว ปฏิสงฺขารสฺส, เสนาสนวินาโส น อชฺฌุเปกฺขิตพฺโพติ อธิปฺปาโยฯ อตฺตโน เอตฺถ กิจฺจาวสาเน ยํ คิหีนํเยว สนฺตกํ ตาวกาลิกํ, ตํ คิหิวิกตนฺติ อาห ‘‘คิหิวิกตํ กตฺวา’’ติฯ น วทามิ ปพฺพชฺชิตาสารุปฺปโตฯ

มณิจูฬกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ภทฺรกสุตฺตวณฺณนา

[363] เอวํนามเกติ มลฺลา นาม ชานปทิโน ราชกุมารา, เนสํ นิวาสตาย ‘‘มลฺลา’’อิจฺเจว พหุวจนวเสน ลทฺธนามตฺตา เอวํนามเก ชนปเทฯ นตฺถิ เอตสฺส ปตฺติยา กาลนฺตรสญฺญิโต กาโลติ อกาโล, โส เอว อกาลิโกฯ เตนาห – ‘‘กาลํ อนติกฺกมิตฺวา ปตฺเตนา’’ติฯ โส ปน ‘‘ยํกิญฺจิ ทุกฺขํ อุปฺปชฺชมานํ อุปฺปชฺชติ, สพฺพํ ตํ ฉนฺทมูลก’’นฺติ เอวํ วุตฺโต ทุกฺขสฺส ฉนฺทมูลภาโว, เอวํ ฉนฺทมูลกสฺส ทุกฺขสฺส กถิตตฺตา ‘‘อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏทุกฺขํ กถิต’’นฺติ วุตฺตํฯ

ภทฺรกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ราสิยสุตฺตวณฺณนา

[364] ราสิํ กตฺวา มารปาสวเสน, ตตฺราปิ อนฺตรเภเทน วิภชิตฺวา ปุจฺฉิตพฺพปญฺเห เอกโต ราสิํ กตฺวาฯ ตปนํ อตฺตปริตาปนํ ตโป, โส เอตสฺส อตฺถีติ ตปสฺสี, ตํ ตปสฺสิํฯ โส ปน ตํ ตปํ นิสฺสาย ฐิโต นาม โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ตปนิสฺสิตก’’นฺติฯ โส ปน อเนกาการเภเทน ลูขํ ผรุสํ ชีวนสีลตฺตา ลูขชีวี นามฯ เตนาห ‘‘ลูขชีวิก’’นฺติฯ มชฺฌิมาย ปฏิปตฺติยา อุปฺปถภาเวน อวนิยา คนฺธพฺพาติ อนฺตา, ตโต เอว ลามกตฺตา อนฺตาฯ ลามกมฺปิ ‘‘อนฺโต’’ติ วุจฺจติ ‘‘อนฺตมิทํ, ภิกฺขเว, ชีวิกานํ (อิติวุ. 91; สํ. นิ. 3.80), เอโก อนฺโต’’ติ เอวมาทีสุ (สํ. นิ. 2.15; 3.90)ฯ อฏฺฐกถายํ ปน อญฺญมญฺญอาธารภาวํ อุรีกตฺวา ‘‘โกฏฺฐาสา’’ติ วุตฺตํฯ หีโน คาโมติ ปาฬิฯ คาม-สทฺโท หีนปริยาโยติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘คามฺโม’’ติฯ คาเม ภโวติ คามฺโมฯ คาม-สทฺโท เจตฺถ คามวาสิวิสโย ‘‘คาโม อาคโต’’ติอาทีสุ วิยฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘คามวาสีนํ ธมฺโม’’ติ วุตฺตํ, เตสํ จาริตฺตนฺติ อตฺโถฯ อตฺต-สทฺโท อิธ สรีรปริยาโย ‘‘อตฺตนฺตโป’’ติอาทีสุ วิยาติ อาห ‘‘สรีรทุกฺขกรณนฺติ อตฺโถ’’ติฯ