8. สงฺขธมสุตฺตวณฺณนา

[360] ‘‘โย โกจิ ปุริโส ปาณาติปาตี มุสาวาที, สพฺโพ โส อาปายิโก’’ติ วตฺวา ปุน ‘‘ยํพหุลํ ยํพหุลํ กโรติ, เตน ทุคฺคติํ คจฺฉตี’’ติ วทนฺโต อตฺตนาว อตฺตโน วาทํ ภินฺทติฯ เอวํ สนฺเตติ ยทิ พหุโส กเตน ปาปกมฺเมน อาปายิโก, ‘‘โย โกจิ ปาณมติปาเตตี’’ติอาทิวจนํ มิจฺฉาติฯ จตฺตาริ ปทานีติ ‘‘โย โกจิ ปาณมติปาเตตี’’ติอาทินา นเยน วุตฺตา จตฺตาโร อตฺถโกฏฺฐาสาฯ ทิฏฺฐิยา ปจฺจยา โหนฺติ ‘‘อตฺถิ โข ปน มยา’’ติอาทินา อโยนิโส อุมฺมุชฺชนฺตสฺสฯ พลสมฺปนฺโนติ สมตฺโถฯ สงฺขธมโกติ สงฺขสฺส ธมนกิจฺเจ เฉโกฯ อทุกฺเขนาติ สุเขนฯ อุปจาโรปิ อปฺปนาปิ วฏฺฏติ อุภินฺนํ สามญฺญวจนภาวโตฯ อปฺปมาณกตภาโว ลพฺภเตวฯ ตถา หิ ตํ กิเลสานํ วิกฺขมฺภนสมตฺถตาย ทีฆสนฺตานตาย วิปุลผลตาย จ ‘‘มหคฺคต’’นฺติ วุจฺจติฯ

น โอหียตีติ ยสฺมิํ สนฺตาเน กามาวจรกมฺมํ, มหคฺคตกมฺมญฺจ กตูปจิตํ วิปากทาเน ลทฺธาวสรํ หุตฺวา ฐิตํ, เตสุ กามาวจรกมฺมํ อิตรํ นีหริตฺวา สยํ ตตฺถ โอหียิตฺวา อตฺตโน วิปากํ ทาตุํ น สกฺโกติ, มหคฺคตกมฺมเมว ปน อิตรํ ปฏิพาหิตฺวา อตฺตโน วิปากํ ทาตุํ สกฺโกติ ครุภาวโตฯ เตนาห ‘‘ตํ กามาวจรกมฺม’’นฺติอาทิฯ กิเลสวเสนาติ ปาปกมฺมสฺส มูลภูตกิเลสวเสนฯ ปาณาติปาตาทโย หิ โทสโมหโลภาทิมูลกิเลสสมุฏฺฐานาฯ กิเลสวเสนาติ วา กมฺมกิเลสวเสนฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘ปาณาติปาโต โข, คหปติปุตฺต, กมฺมกิเลโส’’ติอาทิ (ที. นิ. 3.245)ฯ ยถานุสนฺธินาว คตนฺติ ยถานุสนฺธิสงฺขาตอนุสนฺธินา โอสานํ คตํ สํกิเลสสมฺมุเขน อุฏฺฐิตาย โวทานธมฺมวเสน นิฏฺฐาปิตตฺตาฯ

สงฺขธมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. กุลสุตฺตวณฺณนา

[361] เอวํ ปวตฺตอีหิติกาติ เอวํ ทฺวิธา ปวตฺตอีหิติกาฯ ทฺวีหิติกา ทุกฺกรชีวิกปโยคาฯ สลากมตฺตํ วุตฺตํ เอตฺถาติ สลากา วุตฺตา, ปุริมปเท อุตฺตรปทโลโปฯ อุภโตโกฏิกนฺติ ยทิ ‘‘กุลานุทยํ น วณฺเณมี’’ติ วทติ, ‘‘ภูตา นิกฺกรุณา สมณ ตุมฺเห’’ติ วาทํ อาโรเปหิฯ อถ สพฺพทาปิ ‘‘กุลานุทยํ วณฺเณมี’’ติ วทติฯ เอวํ สนฺเต ‘‘กสฺมา เอวํ ทุพฺภิกฺเข กาเล มหติยา ปริสาย ปริวุโต ชนปทจาริกํ จรนฺตา กุลูปจฺเฉทาย ปฏิปชฺชถา’’ติ เอวํ อุภโตโกฏิกํ วาทํ อาโรเปหีติ คามณิํ อุยฺโยเชสิฯ

ทฺเว อนฺเตติ อุโภ โกฏิโยฯ พหิ นีหริตุนฺติ น วณฺเณมิ วณฺเณมีติ ทฺเว อนฺเต โมเจนฺโต ตํ ปุจฺฉิตมตฺถํ พหิ นีหรติ นามฯ ตตฺถ โทสํ ทตฺวา โจเทนฺโต ตํ อปุจฺฉํ กโรนฺโต คิลิตฺวา วิย อนฺโต ปเวเสติ นามฯ

อิโต โส คามณีติอาทิ อตฺตโน ภิกฺขูนํ อญฺเญสญฺจ อตฺถกามานํ ภิกฺขปฺปทาเนน อนิฏฺฐปฺปตฺติอภาวทสฺสนตฺถํ อารทฺธํฯ ทาเนน สมฺภูตานีติ ทานมเยน ปุญฺญกิริยวตฺถุนา สมฺมเทว ภูติํ วฑฺฒิํ ปตฺตานิฯ สจฺเจน อริยโวหาเรน สมฺมเทว ภูตานิ อุปฺปนฺนานิ สจฺจสมฺภูตานีติ อาห ‘‘สจฺจํ นาม สจฺจวาทิตา’’ติฯ เสสสีลนฺติ อฏฺฐวิธอริยโวหารโต อญฺญสีลํฯ นิหิตนฺติ ตสฺมิํ กุเล ปุพฺพปุริเสหิ นิธานภาเวน นิหิตํฯ ทุปฺปยุตฺตาติ กสิวาณิชฺชาทิวเสน ทุฏฺฐุ ปยุตฺตา กมฺมนฺตาฯ วิปชฺชนฺตีติ นสฺสนฺติฯ กุลงฺคาโรติ กุลสฺส องฺคารสทิโส วินาสกปุคฺคโลฯ อนิจฺจตาติ มรณํฯ ตสฺมิํ กุเล ปธานปุริสานํ โภคานํ วา สพฺพโส วินาโสฯ เตนาห ‘‘หุตฺวา อภาโว’’ติอาทิฯ

กุลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. มณิจูฬกสุตฺตวณฺณนา

[362] ตํ ปริสนฺติ ตํ ราชนฺเตปุเร นิสินฺนํ ราชปริสํฯ นยคฺคาเหติ กุโตจิปิ อสุตฺวา เกวลํ อตฺตโน เอว มติยา นยคฺคหเณ ฐตฺวาฯ

กาเรตุํ วฏฺฏติ สติ สมฺภเว ปฏิสงฺขารสฺส, เสนาสนวินาโส น อชฺฌุเปกฺขิตพฺโพติ อธิปฺปาโยฯ อตฺตโน เอตฺถ กิจฺจาวสาเน ยํ คิหีนํเยว สนฺตกํ ตาวกาลิกํ, ตํ คิหิวิกตนฺติ อาห ‘‘คิหิวิกตํ กตฺวา’’ติฯ น วทามิ ปพฺพชฺชิตาสารุปฺปโตฯ

มณิจูฬกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ