ปุน เตภูมกวฏฺฏํ ‘‘โลโก’’ติ คเหตฺวา ‘‘น กิญฺจิ โลเก อุปาทิยตี’’ติ วุตฺตํ, เตน จตุจตฺตาลีส โหนฺติฯ เอวํ สพฺพถาปิ จตุจตฺตาลีสาย ฐาเนสุ อรหตฺตํ ปาเปตฺวา วิปสฺสนา กถิตาติ เวทิตพฺพาฯ ‘‘จตุจตฺตาลีสาธิกสเตสู’’ติ เกสุจิ โปตฺถเกสุ ลิขนฺติ, สา จ ปมาทเลขาฯ

สมุคฺฆาตสารุปฺปสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปฐมสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตวณฺณนา

[31] อุปการภูตา ตทาวหตฺตาฯ ตโตติ มญฺญิตาการโตฯ ตนฺติ มญฺญนาวตฺถุํฯ อญฺเญนากาเรนาติ ยถา มญฺญติ อนิจฺจาทิอาการโต, อญฺเญน อนิจฺจาทินา อากาเรน โหติฯ อญฺญถาภาวํ วิปริณามนฺติ อุปฺปาทวยตาย อญฺญถาภาวํ ชราย มรเณน จ ทฺเวธา วิปริณาเมตพฺพํฯ ตํ อุปคมเนน อญฺญถาภาวี, เอวํภูโต หุตฺวาปิ ชีรณภิชฺชนสภาเวสุฯ ภเวสุ สตฺโต โลโก อุปริปิ ภวํเยว อภินนฺทติฯ เหฏฺฐา คหิตเมว สงฺกฑฺฒิตฺวาติ ‘‘จกฺขุํ น มญฺญตี’’ติอาทินา เหฏฺฐา คหิตเมว ขนฺธธาตุอายตนาติ ขนฺธาทิปริยาเยน เอกโต คเหตฺวา ปุนปิ มญฺญนาวตฺถุํ ทสฺเสติฯ อวสาเน ‘‘ตโต ตํ โหตี’’ติ วุตฺตปเทน สทฺธิํ สพฺพวาเรสุ อฏฺฐ อฏฺฐ โหนฺตีติ ‘‘อฏฺฐจตฺตาลีสาย ฐาเนสู’’ติ วุตฺตํฯ

ปฐมสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทุติยสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตวณฺณนา

[32] ทสฺเสตฺวาติ เอตฺถ ลกฺขเณ อยํ ตฺวา-สทฺโท, เหตุมฺหิ วาฯ อนาทิสตฺตสนฺตานคตคาหตฺตยลกฺขิตา หิ สตฺถุ, ติปริวฏฺฏเทสนา ตํนิมิตฺตํ ยาวเทว ตปฺปหานาย ปวตฺติตภาวโตฯ อรหตฺตํ ปาเปตฺวา วิปสฺสนา กถิตาติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ‘‘สห วิปสฺสนาย จตฺตาโรปิ มคฺคา กถิตา’’ติฯ

ทุติยสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สพฺพวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ชาติธมฺมวคฺควณฺณนา

[33-42] นิพฺพตฺตนสภาวนฺติ เหตุปจฺจเยหิ อุปฺปชฺชนสภาวํฯ อุปฺปาทานนฺตรํ พุทฺธิปฺปตฺติยา ชีรณสภาวํฯ ยตฺถ จกฺขาทโย, ตตฺเถว วิสภาคสมุฏฺฐานลกฺขเณน พฺยาธิโน อุปฺปตฺติปจฺจยภาเวน พฺยาธิสภาวํฯ มรณสภาวนฺติ วินาสสภาวํฯ โสกสภาวนฺติ ญาติพฺยสนาทินา ฑยฺหมานทุกฺขสภาวํฯ สํกิเลสิกสภาวนฺติ ตณฺหาทิวเสน สํกิลิสฺสนสภาวํฯ

ชาติธมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สพฺพอนิจฺจวคฺควณฺณนา

[43-52] ญาตปริญฺญา อาคตา วิสยวเสน ตพฺพิสยสฺส ธมฺมสฺส โชติตตฺตาฯ อิตรา ทฺเว ตีรณปหานปริญฺญาปิ อาคตา เอวาติ เวทิตพฺพา, ตาสํ อภิญฺเญยฺยธมฺมวิสยตฺตา ญาณสฺส จ ตีรณปหานปริญฺญาสมฺภวโตฯ ปริญฺเญยฺยปเท ตีรณปริญฺญาว อาคตา, ปหาตพฺพปเท ปหานปริญฺญาว อาคตาติ โยชนาฯ อิตราปิ ทฺเว คหิตาเยว ตาหิ วินา อตฺถสิทฺธิยา อภาวโตฯ ปจฺจกฺขํ กาตพฺพํ อารมฺมณโต อสมฺโมหโต ปฏิวิชฺฌเนนฯ อวุตฺตาปิ คหิตาเยว ปริชานนสฺส ยาวเทว ปหานตฺถตฺตาฯ เอกสภาเวน วินาภาโว อเนกคฺคฏฺโฐฯ อุปสฏฺฐโรเคน วิย อนฺโต เอว อภิหตสพฺพตา อุปหตฏฺโฐฯ

สพฺพอนิจฺจวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐโม ปณฺณาสโกฯ

6. อวิชฺชาวคฺควณฺณนา

[53-62] จตูสุ สจฺเจสุ อญฺญาณํ ตปฺปฏิจฺฉาทกสมฺโมโหฯ อวินฺทิยํ วินฺทติ, วินฺทิยํ น วินฺทตีติ กตฺวา วิชฺชาย ปฏิปกฺโขว อวิชฺชาฯ