วิหนนฺติ กายํ จิตฺตญฺจาติ วิฆาโต, ทุกฺขนฺติ อาห – ‘‘อวิฆาโตติ นิทุกฺโข’’ติฯ อุปายาเสติ อุปตาเปตีติ อุปายาโส, อุปตาโปฯ ตปฺปฏิปกฺโข ปน อนุปายาโส นิรูปตาโป ทฏฺฐพฺโพฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพวาเรสุฯ

เทวทหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. หาลิทฺทิกานิสุตฺตวณฺณนา

[3] ‘‘อวนฺติทกฺขิณาปเถ’’ติ อญฺเญสุ สุตฺตปเทสุ อาคตตฺตา อาห ‘‘อวนฺติทกฺขิณาปถสงฺขาเต’’ติฯ มชฺฌิมเทสโต หิ ทกฺขิณทิสาย อวนฺติรฏฺฐํฯ ปวตฺตยิตฺถ เอตฺถ ลทฺธีติ ปวตฺตํ, ปวตฺติตพฺพฏฺฐานนฺติ อาห ‘‘ลทฺธิปวตฺตฏฺฐาเน’’ติฯ รุปฺปนสภาโว ธมฺโมติ กตฺวา รูปธาตูติ รูปกฺขนฺโธ วุตฺโตฯ รูปธาตุมฺหิ อารมฺมณปจฺจยภูเตน ราเคน สหชาเตนปิ อสหชาเตนปิ อุปนิสฺสยภูเตน อปฺปหีนภาเวเนว วินิพทฺธํ ปฏิพทฺธํ กมฺมวิญฺญาณํฯ โอกสารีติ วุจฺจติ – ‘‘ตสฺมิํ รูปธาตุสญฺญิเต โอเก สรติ ปวตฺตตี’’ติ กตฺวาฯ อวติ เอตฺถ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ โอกํ, ปวตฺติฏฺฐานํฯ เตนาห – ‘‘เคหสารี อาลยสารี’’ติฯ

อุคจฺฉติ วา เอตฺถ เวทนาทีหิ สทฺธิํ สมเวตีติ โอโก, จกฺขุรูปาทิฯ ปจฺจโยติ อารมฺมณาทิวเสน ปจฺจโยฯ ปจฺจโย โหตีติ อนนฺตรสมนนฺตราทินา เจว กมฺมูปนิสฺสยอารมฺมณาทินา จฯ ‘‘วิญฺญาณธาตุ โข, คหปตี’’ติ เอวํ วุตฺเต ‘‘กมฺมวิญฺญาณวิปากวิญฺญาเณสุ กตรํ นุ โข’’ติ สมฺโมโห ภเวยฺยฯ ตสฺส สมฺโมหสฺส วิฆาตตฺถํ อปคมนตฺถํฯ อสมฺภินฺนาวาติ อสํกิณฺณาว เทสนา กตาฯ อารมฺมณวเสน จตสฺโส อภิสงฺขารวิญฺญาณฏฺฐิติโย วุตฺตา – ‘‘รูปุปยํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย, รูปารมฺมณ’’นฺติอาทินา (สํ. นิ. 3.53)ฯ ตา วิญฺญาณฏฺฐิติโย ทสฺเสตุมฺปิฯ

ทฬฺหํ อภินิเวสวเสน อารมฺมณํ อุเปนฺตีติ อุปยา, ตณฺหาทิฏฺฐิโยฯ อธิฏฺฐานภูตาติ ปติฏฺฐานภูตาฯ อภินิเวสภูตาติ ตํ ตํ อารมฺมณํ อภินิวิสฺส อชฺโฌสาย ปวตฺติยา การณภูตาฯ อนุสยภูตาติ ราคานุสยทิฏฺฐานุสยภูตาฯ อุปริมโกฏิยาติ ปหานสฺส อุปริมโกฏิยา ฯ พุทฺธานญฺเญว หิ เต สวาสนา ปหีนาฯ