วินาสเมเฆนาติ กปฺปวินาสกเมเฆนฯ อญฺเญนปิ กณฺหปาปิกสตฺตานํ ปาปกมฺมปจฺจยา อุปฺปนฺนวินาสเมเฆน วุฏฺเฐน โส โส เทโส วินสฺสเตวฯ

วลาหกสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. วจฺฉโคตฺตสํยุตฺตวณฺณนา

[607-661] อญฺญาณาติ อญฺญาณเหตุ, สจฺจปฏิจฺฉาทกสมฺโมหเหตูติ อตฺโถฯ อฏฺฐกถายํ ปน อิมเมว อตฺถํ เหตุอตฺเถน กรณวจเนน ทสฺเสตุํ ‘‘อญฺญาเณนา’’ติ วุตฺตํฯ สพฺพานีติ ‘‘อญฺญาณา อทสฺสนา อนภิสมยา’’ติอาทีนิ ปทานิ เอกาทสสุ สุตฺเตสุ อาคตานิ, ปญฺจปญฺญาส เวยฺยากรณานิ วุตฺตานิ สุตฺเตสุ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ วเสน เวยฺยากรณสฺส อาคตตฺตาฯ

วจฺฉโคตฺตสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. ฌานสํยุตฺตํ

1. สมาธิมูลกสมาปตฺติสุตฺตวณฺณนา

[662] สมาธิกุสโลติ สมาธิสฺมิํ กุสโลฯ ตยิทํ สมาธิโกสลฺลตฺตํ สห ฌานงฺคโยเคน จตุพฺพิโธ ฌานสมาธิ, ตสฺมา ตํ ตํ วิภาคํ ชานนฺตสฺส สิทฺธํ โหตีติ อาห – ‘‘ปฐมํ ฌาน’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ วิตกฺกวิจารปีติสุเขกคฺคตาวเสน ปฐมํ ปญฺจงฺคิกํ, ปีติสุเขกคฺคตาวเสน ทุติยํ ติวงฺคิกํ, สุเขกคฺคตาวเสน ตติยํ ทุวงฺคิกํ, อุเปกฺเขกคฺคตาวเสน จตุตฺถํ ทุวงฺคิกเมวาติ เอวํ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฌาเน ตํตํองฺคานํ ววตฺถาเน กุสโลฯ สมาปตฺติกุสโลติ สมาปชฺชเน กุสโลฯ หาเสตฺวาติ โตเสตฺวาฯ กลฺลํ กตฺวาติ สมาธานสฺส ปฏิปกฺขธมฺมานํ ทูรีกรเณน สหการีการณญฺจ สมาธาเนน สมาปชฺชเน จิตฺตํ สมตฺถํ กตฺวาฯ เสสปทานีติ เสสา ตโย โกฏฺฐาสาฯ ตติยาทีสุ นเยสุ อกุสโลปิ ฌานตฺถาย ปฏิปนฺนตฺตา ‘‘ฌายีเตวา’’ติ วุตฺโตฯ

สมาธิมูลกสมาปตฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2-55. สมาธิมูลกฐิติสุตฺตาทิวณฺณนา

[663-716] ทุติยาทิสุตฺเตสุ ฐิติกุสโลติ เอตฺถ อนฺโตคธเหตุอตฺโถ ฐิติ-สทฺโท, ตสฺมิญฺจ ปน กุสโลติ อตฺโถติ อาห – ‘‘ฌานํ ฐเปตุํ อกุสโล’’ติฯ สตฺตฏฺฐอจฺฉรามตฺตนฺติ สตฺตฏฺฐอจฺฉรามตฺตํ ขณํ ฌานํ ฐเปตุํ น สกฺโกติ อธิฏฺฐานวสีภาวสฺส อนิปฺผาทิตตฺตาฯ ยถาปริจฺเฉเทน กาเลน วุฏฺฐาตุํ น สกฺโกติ วุฏฺฐานวสีภาวสฺส อนิปฺผาทิตตฺตาฯ กลฺลํ ชาตํ อสฺสาติ กลฺลิตํ, ตสฺมิํ กลฺลิเต กลฺลิตภาเวน กสิณารมฺมเณสุ ‘‘อิทํ นาม อสุกสฺสา’’ติ วิสยวเสน สมาปชฺชิตุํ อสกฺโกนฺโต น สมาธิสฺมิํ อารมฺมณกุสโลฯ น สมาธิสฺมิํ โคจรกุสโลติ สมาธิสฺมิํ นิปฺผาทิตพฺเพ ตสฺส โคจเร กมฺมฏฺฐานสญฺญิเต ปวตฺติฏฺฐาเน ภิกฺขาจารโคจเร จ สติสมฺปชญฺญวิรหิโต อกุสโลฯ เกจิ ปน ‘‘กมฺมฏฺฐานโคจโร ปฐมชฺฌานาทิกํ, ‘เอวํ สมาปชฺชิตพฺพํ, เอวํ พหุลีกาตพฺพ’นฺติ อชานนฺโต ตตฺถ อกุสโล นามา’’ติ วทนฺติฯ กมฺมฏฺฐานํ อภินีหริตุนฺติ กมฺมฏฺฐานํ วิเสสภาคิยตาย อภินีหริตุํ อกุสโลฯ สกฺกจฺจการีติ จิตฺตีการีฯ สาตจฺจการีติ นิยตการีฯ สมาธิสฺส อุปการกธมฺมาติ อปฺปนาโกสลฺลาฯ สมาปตฺติอาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน สกฺกจฺจการิปทาทีนํเยว สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพ จตุกฺกานํ วุตฺตตฺตาฯ เตนาห ‘‘โยเชตฺวา จตุกฺกา วุตฺตา’’ติฯ โลกิยชฺฌานวเสเนว กถิตํ ‘‘สมาธิกุสโล’’ติอาทินา นเยน เทสนาย ปวตฺตตฺตาฯ น หิ โลกุตฺตรธมฺเมสุ อโกสลฺลํ นาม ลพฺภติฯ ยทิ อโกสลฺลํ, น กุสลสทฺเทน วิเสสิตพฺพตา สิยาติฯ

สมาธิมูลกฐิติสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฌานสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จ สารตฺถปฺปกาสินิยา

สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย ขนฺธวคฺควณฺณนาฯ