10. คนฺธพฺพกายสํยุตฺตวณฺณนา

[438-549] มูลคนฺธาทิเภทํ คนฺธํ อวนฺติ อปยุญฺชนฺตีติ คนฺธพฺพา, เตสํ กาโย สมูโห คนฺธพฺพกาโย, คนฺธพฺพเทวนิกาโยฯ จาตุมหาราชิเกสุ เอกิยาว เต ทฏฺฐพฺพา, ตปฺปริยาปนฺนตาย ตตฺถ วา นิยุตฺตาติ คนฺธพฺพกายิกาฯ เตสํ เตสํ รุกฺขคจฺฉลตานํ มูลํ ปฏิจฺจ ปวตฺโต คนฺโธ มูลคนฺโธ, ตสฺมิํ มูลคนฺเธฯ อธิวตฺถาติ มูลคนฺธํ อธิฏฺฐาย, อภิภุยฺย วา วสนฺตาฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ ตํ นิสฺสายาติ ตํ มูลคนฺธํ รุกฺขํ ปจฺจยํ กตฺวา นิพฺพตฺตาฯ น เกวลํ ตตฺถ คนฺโธ เอว, มูลเมว วา เตสํ ปจฺจโยติ ทสฺเสนฺโต ‘‘โส หี’’ติอาทิมาหฯ อุปกปฺปตีติ นิวาสฏฺฐานภาเวน วินิยุญฺชติฯ คนฺธคนฺเธติ คนฺธานํ คนฺธสมุทาเยฯ มูลาทิคนฺธานํ คนฺเธติ มูลาทิคตอวยวคนฺธานํ คนฺเธ, ติมูลาทิคตสมุทายภูเตติ อตฺโถฯ ปุพฺเพ หิ ‘‘มูลคนฺเธ’’ติอาทินา รุกฺขานํ อวยวคนฺโธ คหิโต, อิธ ปน สพฺพโส คหิตตฺตา สมุทายคนฺโธ เวทิตพฺโพฯ เตนาห ‘‘ยสฺส หิ รุกฺขสฺสา’’ติอาทิฯ โสติ โส สพฺโพ มูลาทิคโต คนฺโธ คนฺธสมุทาโย อิธ คนฺธคนฺโธ นามฯ ตสฺส คนฺธสฺส คนฺเธติ ตสฺส สมุทายคนฺธสฺส ตถาภูเต คนฺเธฯ สริกฺขํ สทิสํ ปฏิทานํ เอติสฺสาติ สริกฺขทานํ, ปตฺถนาฯ ยถาธิปฺเปตผลานิ สริกฺขทานตฺตาว อธิปฺเปตผลํ เทนฺตุ, อสริกฺขทานํ กถนฺติ? ตมฺปิ เทติเยว ปุญฺญสฺส สพฺพกามททตฺตาติ อาห ‘‘อสริกฺขทานมฺปี’’ติอาทิฯ

คนฺธพฺพกายสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. วลาหกสํยุตฺตวณฺณนา

[550-606] โลกํ วาเลนฺตา สํวรนฺตา ฉาเทนฺตา อหนฺติ ปริเยสนฺตีติ วลาหา, เทวปุตฺตาฯ เตสํ สมูโห วลาหกเทวกาโยติ อาห ‘‘วลาหกกายิกา’’ติอาทิฯ สีตกรณวลาหกาติ สีตหรณวลาหกาฯ เสสปเทสูติ อุณฺหวลาหกาทิปเทสุฯ เอเสว นโยติ ‘‘อุณฺหกรณวลาหกา’’ติอาทินา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ จิตฺตฏฺฐปนนฺติ ‘‘สีตํ โหตู’’ติ เอวํ จิตฺตสฺส อุปฺปาทนํฯ วสฺสาเนติ วสฺสกาเลฯ อุตุสมุฏฺฐานเมวาติ ปากติกสีตเมวาติ อตฺโถฯ อุณฺเหปีติ อุณฺหกาเลฯ อพฺภมณฺฑโปติ มณฺฑปสทิสอพฺภปฏลวิตานมาหฯ อพฺภํ อุปฺปชฺชตีติ ตหํ ตหํ ปฏลํ อุฏฺฐหติฯ อพฺเภเยวาติ อพฺภกาเล เอว, วสฺสาเนติ อตฺโถฯ อติอพฺภนฺติ สตปฏลสหสฺสปฏลํ หุตฺวา อพฺภุฏฺฐานํฯ จิตฺตเวสาขมาเสสูติ วสนฺตกาลํ สนฺธายาหฯ ตทา หิ วิทฺโธ วิคตวลาหโก เทโว ภวิตุํ ยุตฺโตฯ อุตฺตรทกฺขิณาทีติ อาทิ-สทฺเทน ปจฺฉิมวาตาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ปกติวาโตติ ปกติยา สภาเวน วายนกวาโตฯ ตํ อุตุสมุฏฺฐานเมวาติ อาหารูปชีวีนํ สตฺตานํ สาธารณกมฺมูปนิสฺสยอุตุสมุฏฺฐานเมวฯ เอส นโย อุตุสมุฏฺฐานสีตุณฺหวาเตสุปิฯ ตมฺปิ หิ อาหารูปชีวีนํ สตฺตานํ สาธารณกมฺมูปนิสฺสยเมวาติฯ

คีตนฺติ เมฆคีตํฯ สจฺจกิริยายาติ ตาทิสานํ ปุริสวิเสสานํ สจฺจาธิฏฺฐาเนนฯ อิทฺธิพเลนาติ อิทฺธิมนฺตานํ อิทฺธิอานุภาเวนฯ

วินาสเมเฆนาติ กปฺปวินาสกเมเฆนฯ อญฺเญนปิ กณฺหปาปิกสตฺตานํ ปาปกมฺมปจฺจยา อุปฺปนฺนวินาสเมเฆน วุฏฺเฐน โส โส เทโส วินสฺสเตวฯ

วลาหกสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. วจฺฉโคตฺตสํยุตฺตวณฺณนา

[607-661] อญฺญาณาติ อญฺญาณเหตุ, สจฺจปฏิจฺฉาทกสมฺโมหเหตูติ อตฺโถฯ อฏฺฐกถายํ ปน อิมเมว อตฺถํ เหตุอตฺเถน กรณวจเนน ทสฺเสตุํ ‘‘อญฺญาเณนา’’ติ วุตฺตํฯ สพฺพานีติ ‘‘อญฺญาณา อทสฺสนา อนภิสมยา’’ติอาทีนิ ปทานิ เอกาทสสุ สุตฺเตสุ อาคตานิ, ปญฺจปญฺญาส เวยฺยากรณานิ วุตฺตานิ สุตฺเตสุ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ วเสน เวยฺยากรณสฺส อาคตตฺตาฯ

วจฺฉโคตฺตสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. ฌานสํยุตฺตํ

1. สมาธิมูลกสมาปตฺติสุตฺตวณฺณนา

[662] สมาธิกุสโลติ สมาธิสฺมิํ กุสโลฯ ตยิทํ สมาธิโกสลฺลตฺตํ สห ฌานงฺคโยเคน จตุพฺพิโธ ฌานสมาธิ, ตสฺมา ตํ ตํ วิภาคํ ชานนฺตสฺส สิทฺธํ โหตีติ อาห – ‘‘ปฐมํ ฌาน’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ วิตกฺกวิจารปีติสุเขกคฺคตาวเสน ปฐมํ ปญฺจงฺคิกํ, ปีติสุเขกคฺคตาวเสน ทุติยํ ติวงฺคิกํ, สุเขกคฺคตาวเสน ตติยํ ทุวงฺคิกํ, อุเปกฺเขกคฺคตาวเสน จตุตฺถํ ทุวงฺคิกเมวาติ เอวํ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฌาเน ตํตํองฺคานํ ววตฺถาเน กุสโลฯ สมาปตฺติกุสโลติ สมาปชฺชเน กุสโลฯ หาเสตฺวาติ โตเสตฺวาฯ กลฺลํ กตฺวาติ สมาธานสฺส ปฏิปกฺขธมฺมานํ ทูรีกรเณน สหการีการณญฺจ สมาธาเนน สมาปชฺชเน จิตฺตํ สมตฺถํ กตฺวาฯ เสสปทานีติ เสสา ตโย โกฏฺฐาสาฯ ตติยาทีสุ นเยสุ อกุสโลปิ ฌานตฺถาย ปฏิปนฺนตฺตา ‘‘ฌายีเตวา’’ติ วุตฺโตฯ

สมาธิมูลกสมาปตฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ