4. อนุราธสุตฺตวณฺณนา

[86] ตสฺเสว วิหารสฺสาติ มหาวเน ยสฺมิํ วิหาเร ภควา วิหรติ, ตสฺเสว วิหารสฺสฯ อิเมติ อญฺญติตฺถิยาฯ ยสฺมา อยํ เถโร ฐปนียํ ปญฺหํ ฐปนียภาเวน น ฐเปสิ, ตสฺมาฯ อญฺญติตฺถิยา…เป.… เอตทโวจุํฯ เตนาห ‘‘เอกเทเสน สาสนสมยํ ชานนฺตา’’ติฯ

คหิตเมว โหติ ตโต ปเคว สิทฺธตฺตาฯ เตนาห ‘‘ตสฺส มูลตฺตา’’ติฯ เอวนฺติ ‘‘ทุกฺขญฺเจว ปญฺญเปมิ, ทุกฺขสฺส จ นิโรธ’’นฺติ เอวํฯ วฏฺฏวิวฏฺฏเมวาติ ปญฺจนฺนํ ปน ขนฺธานํ สมนุปสฺสนาย วเสน วฏฺฏํ, ‘‘เอวํ ปสฺส’’นฺติอาทินา วิวฏฺฏํ กถิตเมวฯ

อนุราธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. วกฺกลิสุตฺตวณฺณนา

[87] นครมชฺเฌ มหาอาพาโธ อุปฺปชฺชีติ นครมชฺเฌน อาคจฺฉนฺโต กมฺมสมุฏฺฐาโน มหนฺโต อาพาโธ อุปฺปชฺชติฯ สมนฺตโต อโธสีติ สพฺพภาเคน ปริปฺผนฺทิฯ อิริยาปถํ ยาเปตุนฺติ สยนนิสชฺชาทิเภทํ อิริยาปถํ ปวตฺเตตุํฯ นิวตฺตนฺตีติ โอสกฺกนฺติ, ปริหายนฺตีติ อตฺโถฯ อธิคจฺฉนฺตีติ วฑฺฒนฺติฯ สตฺถุ คุณสรีรํ นาม นววิธโลกุตฺตรธมฺมาธิคมมูลนฺติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘นววิโธ หิ…เป.… กาโย นามา’’ติ, ยถา สตฺตานํ กาโย ปฏิสนฺธิมูลโกฯ

กาฬสิลายํ กตวิหาโร กาฬสิลาวิหาโรฯ มคฺควิโมกฺขตฺถายาติ อคฺคมคฺควิโมกฺขาธิคมายฯ เทวตาติ สุทฺธาวาสเทวตาฯ อลามกํ นาม ปุถุชฺชนกาลกิริยาย อภาวโตฯ เตนาห ‘‘เถโร กิรา’’ติอาทิ ฯ เอกํ ทฺเว ญาณานีติ เอกํ ทฺเว ปจฺจเวกฺขณญาณานิ สภาวโต อวสฺสํ อุปฺปชฺชนฺติ, อยํ ธมฺมตาฯ มคฺคผลนิพฺพานปจฺจเวกฺขณานิ ตํตํมคฺควุฏฺฐาเน อุปฺปชฺชนฺติ เอวฯ เอกํ ทฺเวติ วจนํ อุปฺปนฺนภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ

ธูมายนภาโว ธูมาการตา, ตถา ติมิรายนภาโวฯ

วกฺกลิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อสฺสชิสุตฺตวณฺณนา

[88] ปสฺสมฺภิตฺวาติ นิโรเธตฺวาฯ โน จ สฺวาหนฺติ โน จ สุ อหํฯ ปริหายิ กุปฺปธมฺมตฺตาฯ เอตนฺติ สมาธิมตฺตสารํ, สีลมตฺเต ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ กถํ โหตีติ กถํ อภินนฺทนา โหติฯ ทุกฺขํ ปตฺวาติ ทุกฺขุปฺปตฺติเหตุ สุขํ ปตฺเถติ ‘‘เอวํ เม ทุกฺขปริฬาโห น ภวิสฺสตี’’ติฯ ยทคฺเคนาติ เยน ภาเคนฯ ‘‘ทุกฺขํ ปตฺเถติเยวา’’ติ วตฺวา ตตฺถ การณมาห ‘‘สุขวิปริณาเมน หี’’ติอาทิฯ สุขวิปริวตฺเต สุขวิปริณามทุกฺขํ, ตสฺมา สุขํ อภินนฺทนฺโต อตฺถโต ทุกฺขํ อภินนฺทติ นามฯ

อสฺสชิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เขมกสุตฺตวณฺณนา

[89] อตฺตนิยนฺติ ทิฏฺฐิคติกปริกปฺปิตสฺส อตฺตโน สนฺตกํฯ เตนาห ‘‘อตฺตโน ปริกฺขารชาต’’นฺติฯ ตณฺหามาโน อธิคโต อรหตฺตสฺส อนธิคตตฺตา, โน ทิฏฺฐิมาโน อธิคโต, ตถา กามราคพฺยาปาทาปิฯ อนาคามี กิร เขมกตฺเถโร, ‘‘สกทาคามี’’ติ เกจิ วทนฺติฯ สนฺธาวนิกายาติ สญฺจรเณนฯ เตนาห ‘‘ปุนปฺปุนํ คมนาคมเนนา’’ติฯ จตุกฺขตฺตุํ คมนาคมเนนาติ จตุกฺขตฺตุํ คมเนน จ อาคมเนน จฯ เตนาห – ‘‘ตํ ทิวสํ ทฺวิโยชนํ อทฺธานํ อาหิณฺฑี’’ติฯ ญตฺวาติ อชฺฌาสยํ ญตฺวาฯ เถโรติ เขมกตฺเถโรฯ

รูปเมว อสฺมีติ วทตีติ รูปกฺขนฺธเมว ‘‘อสฺมี’’ติ คาหสฺส วตฺถุํ กตฺวา วทติฯ อธิคโต ตณฺหามาโนฯ

อณุสหคโตติ อณุภาวํ คโตฯ เตนาห ‘‘สุขุโม’’ติฯ ตโย ขารา วิย ติสฺโส อนุปสฺสนา จิตฺตสํกิเลสสฺส วิโสธนโตฯ สีลคนฺธาทีหิ คุณคนฺเธหิฯ

กเถตุนฺติ อุทฺเทสวเสน กเถตุํฯ ปกาเสตุนฺติ นิทฺเทสวเสน ตมตฺถํ ปกาเสตุํฯ ชานาเปตุนฺติ การณวเสน ชานาเปตุํฯ ปติฏฺฐาเปตุนฺติ กถาเปตุํฯ