3. ยมกสุตฺตวณฺณนา

[85] ทิฏฺฐิ เอว ทิฏฺฐิคตํ ‘‘คูถคตํ มุตฺตคต’’นฺติ (ม. นิ. 2.119; อ. นิ. 9.11) ยถาฯ ทิฏฺฐิคตํ นาม ชาตํ ขนฺธวินิมุตฺตสฺส สตฺตสฺส คหิตตฺตาฯ

กุปิเตติ ทิฏฺฐิสงฺขาตโรเคน กุปิเตฯ ปคฺคยฺหาติ เตสํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก วิย เถรสฺส สาริปุตฺตสฺส สมฺมุขา อตฺตโน ลทฺธิํ ปคฺคยฺห ‘‘เอวํ ขฺวาห’’นฺติ เอวํ นิจฺฉเยน วตฺตุํ อสกฺโกนฺโตฯ

อนุโยควตฺตํ นาม เยน ยุตฺโต, ตสฺส อตฺตโน คาหํ นิชฺฌานกฺขนฺติยาว ยาถาวโต ปเวทนํฯ เถรสฺส อนุโยเค ภุมฺมนฺติ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อาวุโส ยมกา’’ติอาทินา เถเรน กถิตปุจฺฉาย ภุมฺมนิทฺเทโสฯ สเจ ตํ อาวุโสติ อิทนฺติ ‘‘สเจ ตํ, อาวุโส’’ติ เอวมาทิกํ อิทํ วจนํฯ เอตนฺติ ยมกตฺเถรํฯ อญฺญนฺติ อรหตฺตํฯ วตฺตพฺพากาเรน วทนฺโต อตฺถโต อรหตฺตํ พฺยากโรนฺโต นาม โหตีติ อธิปฺปาเยน วทติฯ

เอตสฺส ปฐมมคฺคสฺสาติ เอตสฺส อิทานิเยว ติปริวฏฺฏเทสนาวสาเน ตยา อธิคตสฺส ปฐมมคฺคสฺส ฯ จตูหิ โยเคหีติ อตฺตโต ปิยโต อุทาสินโต เวริโตติ จตูหิปิ อุปฺปชฺชนอนตฺถโยเคหิฯ

อุเปตีติ ตณฺหุปยทิฏฺฐุปเยหิ อุปาทิยติ ตณฺหาทิฏฺฐิวตฺถุํ ปปฺโปติฯ อุปาทิยตีติ ทฬฺหคฺคาหํ คณฺหาติฯ อธิติฏฺฐตีติ อภินิวิสฺส ติฏฺฐติฯ กินฺติ? ‘‘อตฺตา เม’’ติฯ ปจฺจตฺถิกา เม เอเตติ เอเต รูปเวทนาทโย ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา มยฺหํ ปจฺจตฺถิกา อนตฺถาวหตฺตาติ วิปสฺสนาญาเณน ญตฺวาฯ วิปสฺสนาย โยเชตฺวาติ วิปสฺสนาย ขนฺเธ โยเชตฺวาฯ

ยมกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อนุราธสุตฺตวณฺณนา

[86] ตสฺเสว วิหารสฺสาติ มหาวเน ยสฺมิํ วิหาเร ภควา วิหรติ, ตสฺเสว วิหารสฺสฯ อิเมติ อญฺญติตฺถิยาฯ ยสฺมา อยํ เถโร ฐปนียํ ปญฺหํ ฐปนียภาเวน น ฐเปสิ, ตสฺมาฯ อญฺญติตฺถิยา…เป.… เอตทโวจุํฯ เตนาห ‘‘เอกเทเสน สาสนสมยํ ชานนฺตา’’ติฯ

คหิตเมว โหติ ตโต ปเคว สิทฺธตฺตาฯ เตนาห ‘‘ตสฺส มูลตฺตา’’ติฯ เอวนฺติ ‘‘ทุกฺขญฺเจว ปญฺญเปมิ, ทุกฺขสฺส จ นิโรธ’’นฺติ เอวํฯ วฏฺฏวิวฏฺฏเมวาติ ปญฺจนฺนํ ปน ขนฺธานํ สมนุปสฺสนาย วเสน วฏฺฏํ, ‘‘เอวํ ปสฺส’’นฺติอาทินา วิวฏฺฏํ กถิตเมวฯ

อนุราธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. วกฺกลิสุตฺตวณฺณนา

[87] นครมชฺเฌ มหาอาพาโธ อุปฺปชฺชีติ นครมชฺเฌน อาคจฺฉนฺโต กมฺมสมุฏฺฐาโน มหนฺโต อาพาโธ อุปฺปชฺชติฯ สมนฺตโต อโธสีติ สพฺพภาเคน ปริปฺผนฺทิฯ อิริยาปถํ ยาเปตุนฺติ สยนนิสชฺชาทิเภทํ อิริยาปถํ ปวตฺเตตุํฯ นิวตฺตนฺตีติ โอสกฺกนฺติ, ปริหายนฺตีติ อตฺโถฯ อธิคจฺฉนฺตีติ วฑฺฒนฺติฯ สตฺถุ คุณสรีรํ นาม นววิธโลกุตฺตรธมฺมาธิคมมูลนฺติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘นววิโธ หิ…เป.… กาโย นามา’’ติ, ยถา สตฺตานํ กาโย ปฏิสนฺธิมูลโกฯ

กาฬสิลายํ กตวิหาโร กาฬสิลาวิหาโรฯ มคฺควิโมกฺขตฺถายาติ อคฺคมคฺควิโมกฺขาธิคมายฯ เทวตาติ สุทฺธาวาสเทวตาฯ อลามกํ นาม ปุถุชฺชนกาลกิริยาย อภาวโตฯ เตนาห ‘‘เถโร กิรา’’ติอาทิ ฯ เอกํ ทฺเว ญาณานีติ เอกํ ทฺเว ปจฺจเวกฺขณญาณานิ สภาวโต อวสฺสํ อุปฺปชฺชนฺติ, อยํ ธมฺมตาฯ มคฺคผลนิพฺพานปจฺจเวกฺขณานิ ตํตํมคฺควุฏฺฐาเน อุปฺปชฺชนฺติ เอวฯ เอกํ ทฺเวติ วจนํ อุปฺปนฺนภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ

ธูมายนภาโว ธูมาการตา, ตถา ติมิรายนภาโวฯ

วกฺกลิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ