1. อานนฺทสุตฺตวณฺณนา

[83] ปฏิจฺจาติ นิสฺสยํ กตฺวาฯ ‘‘เอโสหมสฺมี’’ติ ทิฏฺฐิคฺคาโห, ‘‘เสยฺโยหมสฺมี’’ติ มานคฺคาโห จ ตณฺหาวเสเนว โหนฺตีติ ตณฺหาปิ ตถาปวตฺติยา ปจฺจยภูตา ตถาปวตฺติ เอวาติ วุตฺตํ ‘‘อสฺมีติ เอวํ ปวตฺตํ ตณฺหามานทิฏฺฐิปปญฺจตฺตยํ โหตี’’ติฯ ทหรสทฺโท พาลทารเกปิ ปวตฺตตีติ ตโต วิเสสนตฺถํ ‘‘ยุวา’’ติ วุตฺตํฯ ยุวาปิ เอโก อมณฺฑนสีโลติ ตโต วิเสสนตฺถํ ‘‘มณฺฑนกชาติโก’’ติ วุตฺตํฯ เตน มุขนิมิตฺตปจฺจเวกฺขณสฺส สพฺภาวํ ทสฺเสติฯ ตนฺติ อาทาสมณฺฑลํ โอโลกยโตฯ ปรมฺมุขํ หุตฺวา ปญฺญาเยยฺยาติ ยทิ ปุรตฺถิมทิสาภิมุขํ หุตฺวา ฐิตํ, มุขนิมิตฺตมฺปิ ปุรตฺถิมทิสาภิมุขเมว หุตฺวา ปญฺญาเยยฺยาติ อตฺโถฯ ยทิปิ ปรสฺส สทิสสฺส มุขํ ภเวยฺย, ตถาปิ กาจิ อสทิสตา ภเวยฺยาติ วุตฺตํ ‘‘วณฺณาทีหิ อสทิสํ หุตฺวา ปญฺญาเยยฺยา’’ติฯ นิภาสรูปนฺติ ปฏิภาสรูปํฯ นิภาสรูปํ ตาว กํสาทิมเย ปภสฺสเร มณฺฑเล ปญฺญายตุ, อุทเก ปน กถนฺติ ‘‘เกน การเณนา’’ติ ปุจฺฉติฯ อิตโร ‘‘มหาภูตานํ วิสุทฺธตายา’’ติ วทนฺโต ตตฺถาปิ ยถาลทฺธปภสฺสรภาเวเนวาติ ทสฺเสติฯ เอตฺถ จ มณฺฑนชาติโก ปุริโส วิย ปุถุชฺชโน, อาทาสตลาทโย วิย ปญฺจกฺขนฺธา, มุขนิมิตฺตํ วิย ‘‘อสฺมี’’ติ คหณํ, มุขนิมิตฺตํ อุปาทาย ทิสฺสมานรูปาทิ วิย ‘‘อสฺมี’’ติ สติ ‘‘อหมสฺมี’’ติ ‘‘ปโรสฺมี’’ติอาทโย คาหวิเสสาฯ อภิสเมโตติ อภิสมิโต, อยเมว วา ปาโฐฯ

อานนฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ติสฺสสุตฺตวณฺณนา

[84] มธุรกํ วุจฺจติ กาเย วิภารนฺติ อาห – ‘‘มธุรกชาโต วิยาติ สญฺชาตครุภาโว วิยา’’ติฯ ครุภาเว สติ ลหุตา อโนกาสาว, ตถา มุทุตา กมฺมญฺญตา จาติ วุตฺตํ ‘‘อกมฺมญฺโญ’’ติฯ ‘‘กาเย’’ติ อาเนตฺวา วตฺตพฺพํฯ น ปกฺขายนฺตีติ ปกาสา หุตฺวา น ขายนฺติฯ เตนาห ‘‘น ปากฏา โหนฺตี’’ติฯ อุปฏฺฐหนฺตีติ อุปติฏฺฐนฺติฯ น ทิสฺสตีติ คหณํ น คจฺฉติฯ มหาวิจิกิจฺฉาติ อฏฺฐวตฺถุกา โสฬสวตฺถุกา จ วิมติฯ น หิ อุปฺปชฺชติ ปริปกฺกกุสลมูลตฺตาฯ

กามานเมตํ อธิวจนนฺติ ปทํ อุทฺธริตฺวา เยน อธิปฺปาเยน ภควตา นินฺนํ ปลฺลลํ กามานํ นิทสฺสนภาเวน อาภตํ, ตํ อธิปฺปายํ วิภาเวตุํ ‘‘ยถา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ติสฺสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ