ทฺวินฺนํ วุตฺตตฺตา เอโก ปุพฺพภาโค, อิตโร มิสฺสโกติ วตฺตุํ ยุตฺตนฺติ อธิปฺปาเยน ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอวํ ตํ ภาเวนฺตสฺส นิรุชฺฌนฺติ เอวาติ เอเกกมิสฺสกตาวเสน คเหตพฺพนฺติ โปราณาฯ อุปริ ติปริวฏฺฏเทสนาย อนิมิตฺตสมาธิเยว ทีปิโตฯ เตนาห ‘‘ยาวญฺจิท’’นฺติฯ นิทฺโทโสติ วีตราคาทินา นิทฺโทโสฯ

ปิณฺโฑลฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปาลิเลยฺยสุตฺตวณฺณนา

[81] ปริยาทิณฺณรูปจิตฺตาติ ราคาทีหิ ปริยาทิยิตฺวา เขเปตฺวา คหิตจิตฺตาฯ

ภควโต จาโร วิทิโต ปริจยวเสนฯ สตฺถา ปริโภคํ กโรติ อนุคฺคณฺหนฺโต ‘‘เอวํ หิสฺส ทุคฺคติโมกฺโข ภวิสฺสตี’’ติฯ อญฺญตฺราติ วินาฯ

นาเคนาติ พุทฺธนาเคน องฺกุสรหิเตนฯ ตโต เอว อุชุภูเตน จิตฺเตนฯ อีสาทนฺตสฺส นงฺคลสทิสทนฺตสฺส หตฺถิโน เอวํ จิตฺตํ สเมติฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘ยเทโก รมตี วเน’’ติฯ เอเตน กายวิเวเกน รติสามญฺญํ วทติฯ

อตฺตโน ธมฺมตายาติ ปกติยา สยเมวฯ

อาสวานํ ขโยติ อิธ อรหตฺตํ อธิปฺเปตํ, ตํ ปน อคฺคมคฺคานนฺตรเมวาติ อาห ‘‘มคฺคานนฺตรํ อรหตฺตผล’’นฺติฯ วิจโย เทสนาปญฺญา อธิปฺเปตา, สา จ อเนกธา ปวตฺตา เอวาติ วุตฺตํ ‘‘วิจยโส’’ติ, อเนกกฺขตฺตุํ ปวตฺตมานาปิ วิจโย เอวาติ กตฺวา ‘‘วิจเยนา’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ สาสนธมฺโมติ สีลกฺขนฺธาทิปริทีปโน ปริยตฺติธมฺโมฯ ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติอาทินา, เอวํ โกฏฺฐาสโต ปริจฺฉิชฺช เทสิเต มยา ธมฺเม กตมสฺส ชานนสฺส อนฺตรา อาสวานํ ขโย โหตีติ เอกจฺจสฺส กงฺขา โหติเยวาติ อธิปฺปาโยฯ ทิฏฺฐิ เอว สมนุปสฺสนา ทิฏฺฐิสมนุปสฺสนาฯ ทิฏฺฐิสงฺขาโรติ ทิฏฺฐิปจฺจโย สงฺขาโรฯ ตโต เอว ตณฺหาปจฺจโย โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ตโตโช โส สงฺขาโร’’ติฯ ตโต ตณฺหาโต โส สงฺขาโร ชาโตติ จตูสุ เอส ทิฏฺฐิสงฺขาโร ทิฏฺฐูปนิสฺสโย สงฺขาโร ชายติฯ

อวิชฺชาสมฺผสฺโสติ อวิชฺชาสมฺปยุตฺตสมฺผสฺโสฯ เอวเมตฺถ ภควา สฬายตนนามรูปวิญฺญาณานิ สงฺขารปกฺขิกาเนว กตฺวา ทสฺเสติฯ

เอตฺตเก ฐาเนติ ‘‘อิธ ภิกฺขเว อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน’’ติอาทิํ กตฺวา ยาว ‘‘น เม ภวิสฺสตี’’ติ เอตฺตเก ฐาเนฯ คหิตคหิตทิฏฺฐินฺติ สกฺกายทิฏฺฐิยา ‘‘โส อตฺตา, โส โลโก’’ติอาทินา ปวตฺตํ สสฺสตทิฏฺฐิํ, โน จสฺสํ, โน จ เม สิยา’’ติอาทินา ปวตฺตํ อุจฺเฉททิฏฺฐินฺติ ตถา ตถา คหิตทิฏฺฐิํฯ ‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว, โสปิ สงฺขาโร อนิจฺโจ’’ติอาทิเทสนาย วิสฺสชฺชาเปนฺโต อาคโตฯ ตตฺถ ตตฺเถวาสฺส อุปฺปนฺนทิฏฺฐิวิเวจนโต อิมิสฺสา เทสนาย ปุคฺคลชฺฌาสเยน ปวตฺติตตา เวทิตพฺพา, เตวีสติยา ฐาเนสุ อรหตฺตปาปเนน เทสนาวิลาโสฯ ตโตโช โส สงฺขาโรติ ตโต วิจิกิจฺฉาย ปจฺจยภูตตณฺหาโต ชาโต วิจิกิจฺฉาย สมฺปยุตฺโต สงฺขาโรฯ ยทิ สหชาตาทิปจฺจยวเสน ตโต ตณฺหาโต ชาโตติ ตโตโช สงฺขาโรติ วุจฺเจยฺย, อิทมยุตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตณฺหาสมฺปยุตฺต…เป.… ชายตี’’ติ โจเทติฯ อิตโร อุปนิสฺสยโกฏิ อิธาธิปฺเปตาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อปฺปหีนตฺตา’’ติ วตฺวา ‘‘ยสฺส หี’’ติอาทินา ตมตฺถํ วิวรติฯ น หิ ตณฺหาย วิจิกิจฺฉา สมฺภวติฯ ยทิ อสติ สหชาตโกฏิยา อุปนิสฺสยโกฏิยา ตณฺหาปจฺจยา วิจิกิจฺฉาย สมฺภโว เอวฯ ทิฏฺฐิยาปีติ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิยาปิฯ เตนาห ‘‘จตูสุ หี’’ติอาทิฯ วีสติ สกฺกายทิฏฺฐิโย สสฺสตทิฏฺฐิํ อุจฺเฉททิฏฺฐิํ วิจิกิจฺฉญฺจ ปกฺขิปิตฺวา ปจฺเจกํ อนิจฺจตามุเขน วิปสฺสนํ ทสฺเสตฺวา อรหตฺตํ ปาเปตฺวา เทสนา นิฏฺฐาปิตาติ อาห ‘‘เตวีสติยา ฐาเนสู’’ติอาทิฯ

ปาลิเลยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปุณฺณมสุตฺตวณฺณนา

[82] ทิสฺสติ อปทิสฺสตีติ เทโส, การณํ, ตญฺจ โข ญาปกํ ทฏฺฐพฺพํฯ ยญฺหิ โส ชานิตุกาโม รุปฺปนาทิสภาวํ, ปฐมํ ปน สรูปํ ปุจฺฉิตฺวา ปุน ตสฺส วิเสโส ปุจฺฉิตพฺโพติ ปฐมํ ‘‘อิเม นุ โข’’ติอาทินา ปุจฺฉํ กโรติ, อิธาปิ จ โส วิเสโส เอว ตสฺส ภิกฺขุโน อนฺตนฺติ ทสฺเสติฯ อชานนฺโต วิย ปุจฺฉติ เตสํ เหตุนฺติ อธิปฺปาโยฯ

ตณฺหาฉนฺทมูลกา ปภวตฺตาฯ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติ เอตฺถ วิเสสโต ตณฺหุปาทานสฺส คหณํ อิตรสฺส ตคฺคหเณเนว คหิตํ ตทวินาภาวโตติ ฉนฺทราโค เอว อุทฺธโฏฯ อิทนฺติ ตปฺปญฺหปฏิกฺขิปนํฯ ยทิปิ ขนฺธา อุปาทาเนหิ อสหชาตาปิ โหนฺติ อุปาทานสฺส อนารมฺมณภูตาปิ, อุปาทานํ ปน เตหิ สหชาตเมว, ตทารมฺมณญฺจ โหติเยวาติ ทสฺเสติฯ น หิ อสหชาตํ อนารมฺมณญฺจ อุปาทานํ อตฺถีติฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิวริตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ตณฺหาสมฺปยุตฺตสฺมิ’’นฺติอาทิ วุตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ อารมฺมณโตติ อารมฺมณกรณโตฯ ‘‘เอวํรูโป สิย’’นฺติ เอวํปวตฺตสฺส ฉนฺทราคสฺส ‘‘เอวํเวทโน สิย’’นฺติ เอวํปวตฺติยา อภาวโต ตตฺถ ตตฺเถว นตสงฺขารา ภิชฺชนฺติ, ตสฺมา รูปเวทนารมฺมณานํ ฉนฺทราคาทีนํ อภาวโต อตฺเถว ฉนฺทราคเวมตฺตตาฯ ฉนฺทราคสฺส ปหานาทิวเสน ฉนฺทราคปฏิสํยุตฺตสฺส อปุจฺฉิตตฺตา, ‘‘อนุสนฺธิ น ฆฏิยตี’’ติ วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ น ฆฏิยตีติ อญฺญสฺเสว ปุจฺฉิตตฺตา, ตถาปิ สานุสนฺธิกาว ปุจฺฉา , ตโต เอว สานุสนฺธิกํ วิสฺสชฺชนํฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘เตสํ เตส’’นฺติอาทินาฯ เตน อชฺฌาสยานุสนฺธิวเสน สานุสนฺธิกาเนว ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานีติ ทสฺเสติฯ

ปุณฺณมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ขชฺชนียวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. เถรวคฺโค