7. อนตฺตลกฺขณสุตฺตวณฺณนา

[59] ปุราณุปฏฺฐาเกติ ปุพฺเพ ปธานปทหนกาเล อุปฏฺฐากภูเตฯ ‘‘อวสวตฺตนฏฺเฐน อสฺสามิกฏฺเฐน สุญฺญตฏฺเฐน อตฺตปฏิกฺเขปฏฺเฐนา’’ติ เอวํ ปุพฺเพ วุตฺเตหิฯ เอตฺตเกน ฐาเนนาติ ‘‘รูปํ, ภิกฺขเว, อนตฺตา’’ติ อารภิตฺวา ยาว ‘‘เอวํ เม วิญฺญาณํ มา อโหสี’’ติ เอตฺตเกน สุตฺตปเทเสนฯ อกถิตสฺเสว กถนํ อุตฺตรํ, น กถิตสฺสาติ วุตฺตํ ‘‘ตานิ ทสฺเสตฺวา’’ติฯ สโมธาเนตฺวาติ สมฺปิณฺฑิตฺวาฯ วิตฺถารกถาติ วิตฺถารโต อฏฺฐกถาฯ อนตฺตลกฺขณเมวาติ ตพฺพหุลตาย ตปฺปธานตาย จ วุตฺตํฯ อนิจฺจตาทีนมฺปิ หิ ตตฺถ ตํทีปนตฺถเมว วุตฺตตฺตา ตเทว เชฏฺฐํ ปธานํ ตถา เวเนยฺยชฺฌาสยโตฯ

อนตฺตลกฺขณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. มหาลิสุตฺตวณฺณนา

[60] เอกนฺตทุกฺขนฺติอาทีนิ ปทานิ วุตฺตนยาเนว, ตสฺมา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ จ ยถา สราโค เหตุ ปจฺจโย สํกิเลสาย, เอวํ สวิปสฺสโน มคฺโค เหตุ ปจฺจโย จ วิสุทฺธิยาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

มหาลิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อาทิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[61] เอกาทสหีติ ราคาทีหิ อุปายาสปริโยสาเนหิ เอกาทสหิ สนฺตาปนฏฺเฐน อคฺคีหิฯ ทฺวีสูติ อฏฺฐมนวเมสุฯ ทุกฺขลกฺขณเมวาติ ตพฺพหุลตาย ตปฺปธานตาย จ วุตฺตํฯ

อาทิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. นิรุตฺติปถสุตฺตวณฺณนา

[62] นิรุตฺติโยว นิรุตฺติปถาติ ปถ-สทฺเทน ปทวฑฺฒนมาห ยถา ‘‘พีชานิเยว พีชชาตานี’’ติฯ นิรุตฺติวเสนาติ นิพฺพจนวเสนฯ ปถา จ อตฺถานุรูปภาวโต ฯ ตีณิปีติ นิรุตฺติอธิวจนปญฺญตฺติปถปทานิฯ ตถา หิ ‘‘ผุสตีติ ผสฺโส’’ติอาทินา นีหริตฺวา วจนํ นิรุตฺติ, ‘‘สิรีวฑฺฒโก ธนวฑฺฒโก’’ติอาทินา วจนมตฺตเมว อธิการํ กตฺวา ปวตฺตํ อธิวจนํ, ‘‘ตกฺโก วิตกฺโก’’ติอาทินา ตํตํปกาเรน ญาปนโต ปญฺญตฺติฯ อถ วา ตํตํอตฺถปฺปกาสเนน นิจฺฉิตํ, นิยตํ วา วจนํ นิรุตฺติฯ อธิ-สทฺโท อุปริภาเค, อุปริ วจนํ อธิวจนํฯ กสฺส อุปริ? ปกาเสตพฺพสฺส อตฺถสฺสาติ ปากโฏยมตฺโถฯ อธีนํ วจนํ อธิวจนํฯ เกน อธีนํ? อตฺเถนฯ อตฺถสฺส ปญฺญาปนตฺเถน ปญฺญตฺตีติ เอวํ นิรุตฺติอาทิปทานํ สพฺพวจเนสุ ปวตฺติ เวทิตพฺพาฯ อญฺญถา ‘‘ผุสตีติ ผสฺโส’’ติอาทิปฺปกาเรน นิทฺธารณวจนานํเยว นิรุตฺติตา, สิริวฑฺฒกธนวฑฺฒกปการานเมว อภิลาปนํ อธิวจนตาฯ ‘‘ตกฺโก วิตกฺโก’’ติ เอวํปการานเมว เอกเมว อตฺถํ เตน เตน ปกาเรน ญาเปนฺตานํ วจนานํ ปญฺญตฺติตา จ อาปชฺเชยฺยฯ อสํกิณฺณาติ น สํกิณฺณาฯ เตนาห ‘‘อวิชหิตา…เป.… อฉฑฺฑิตา’’ติฯ น สํกียนฺตีติ น สํกิรียนฺติ, น สํกียิสฺสนฺติ น สํกิรียิสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ อปฺปฏิกุฏฺฐาติ น ปฏิกฺขิตฺตาฯ ยสฺมา ภงฺคํ อติกฺกนฺตํ อุปฺปาทาทิ อติกฺกนฺตเมว โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ภงฺคเมวา’’ติฯ ยสฺมา เทสนฺตรํ สงฺกนฺโตปิ อติกฺกนฺตนฺติ วุจฺจติ, ตสฺมา ตทาภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘เทสนฺตรํ อสงฺกมิตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ ยตฺถ ยตฺถ หิ สงฺขารา อุปฺปชฺชนฺติ, ตตฺถ ตตฺเถว ภิชฺชนฺติ นิรุชฺฌนฺติ วิปริณมนฺติ วินาสํ อาปชฺชนฺติฯ เตนาห ‘‘วิปริณตนฺติ…เป.… นฏฺฐ’’นฺติฯ อปากฏีภูตํ อชาตตฺตา เอวฯ

วสภณโคตฺตตาย วสฺสภญฺญาฯ มูลทิฏฺฐิคติกาติ มูลภูตา ทิฏฺฐิคติกา, อิมสฺมิํ กปฺเป สพฺพปฐมํ ตาทิสทิฏฺฐิสมุปฺปาทกาฯ