มานวเสน จ ทิฏฺฐิวเสน จ ‘‘อสฺมี’’ติ คาเห สิชฺฌนฺเต ตํสหคตา ตณฺหาปิ ตคฺคหิตาว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน อสฺมีติ เอวมฺปิสฺส โหตี’’ติฯ คเหตฺวาติ อหํการวตฺถุวเสน คเหตฺวาฯ อยํ อหมสฺมีติ อยํ จกฺขาทิโก, สุขาทิโก วา อหมสฺมิฯ ‘‘รูปี อตฺตา อโรโค ปรํ มรณา’’ติ เอวมาทิคหณวเสน ปวตฺตนโต วุตฺตํ ‘‘รูปี ภวิสฺสนฺติอาทีนิ สพฺพานิ สสฺสตเมว ภชนฺตี’’ติฯ วิปสฺสนาภินิเวสโต ปุพฺเพ ยเถวาการานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ, อถ วิปสฺสนาภินิเวสโต ปรํ เตเนวากาเรน ฐิเตสุ จกฺขาทีสุ อินฺทฺริเยสุ อวิชฺชา ปหียติ วิปสฺสนํ วฑฺฒเอตฺวา มคฺคสฺส อุปฺปาทเนน, อถ มคฺคปรมฺปราย อรหตฺตมคฺควิชฺชา อุปฺปชฺชติฯ ตณฺหามานทิฏฺฐิโย กมฺมสมฺภารภาวโตฯ กมฺมสฺส…เป.… เอโก สนฺธีติ เหตุผลสนฺธิฯ ปุน เอโก สนฺธีติ ผลเหตุสนฺธิมาหฯ ตโย ปปญฺจา อตีโต อทฺธา อตีตภวอทฺธานํ เตสํ อธิปฺเปตตฺตาฯ อนาคตสฺส ปจฺจโย ทสฺสิโต อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส วเสนฯ สุตวโต ปน อริยสาวกสฺส วเสน วฏฺฏสฺส วูปสโม ทสฺสิโตติฯ

สมนุปสฺสนาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ขนฺธสุตฺตวณฺณนา

[48] ตเถวาติ อารมฺมณภาเวเนวฯ อารมฺมณกรณวเสน อุปาทาเนหิ อุปาทาตพฺพนฺติ อุปาทานิยํฯ อิธาปีติ อุปาทานกฺขนฺเธสุปิฯ วิภาคตฺเถ คยฺหมาเน อนิฏฺฐปฺปสงฺโคปิ สิยา, อภิธมฺเม จ ราสฏฺโฐ เอว อาคโต, ‘‘ตเทกชฺฌํ อภิสํยุหิตฺวา’’ติ วจนโต ‘‘ราสฏฺเฐน’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ

ขนฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-8. โสณสุตฺตาทิวณฺณนา

[49-50] วิสิฏฺโฐติ ปธาโนฯ อุตฺตโมติ อุกฺกฏฺโฐฯ อญฺญํ กิํ ภเวยฺยาติ อญฺญํ กิํ การณํ ภเวยฺย ตถา สมนุปสฺสนาย อญฺเญสํ อวิชฺชมานตาย วจนปริฏฺฐิติปภินฺนโตฯ วชิรเภทเทสนํ นาม อตฺถโต เตปริวฏฺฏเทสนาฯ

โสณสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. นนฺทิกฺขยสุตฺตาทิวณฺณนา

[51-52] นวมทสเมสูติ สุตฺตทฺวยํ สเหว อุทฺธฏํ, ทฺวีสุปิ อตฺถวณฺณนาย สริกฺขภาวโตฯ นนฺทนฏฺเฐน นนฺที, รญฺชนฏฺเฐน ราโคฯ สติปิ สทฺทตฺถโต เภเท ‘‘อิเมสํ อตฺถโต นินฺนานากรณตายา’’ติ วตฺวาปิ ปหายกธมฺมเภเทน ปน ลพฺภเตว เภทมตฺตาติ ทสฺเสตุํ ‘‘นิพฺพิทานุปสฺสนาย วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหตีติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺตาวตาติ ‘‘นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย’’ติ เอตฺตาวตาฯ วิปสฺสนํ นิฏฺฐเปตฺวา วิปสฺสนากิจฺจสฺส ปริโยสาเนนฯ ราคกฺขยาติ วุฏฺฐานคามินิปริโยสานาย วิปสฺสนาย ราคสฺส เขปิตตฺตาฯ อนนฺตรํ อุปฺปนฺเนน อริยมคฺเคน สมุจฺเฉทวเสน นนฺทิกฺขโยติฯ เตนาห ‘‘อิธ มคฺคํ ทสฺเสตฺวา’’ติฯ อนนฺตรํ ปน อุปฺปนฺเนน อริยผเลน ปฏิปสฺสทฺธิวเสน นนฺทิราคกฺขยา สพฺพํ สํกิเลสโต จิตฺตํ วิมุจฺจตีติฯ เตนาห ‘‘ผลํ ทสฺสิต’’นฺติฯ

นนฺทิกฺขยสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อตฺตทีปวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มูลปณฺณาสโก สมตฺโตฯ

6. อุปยวคฺโค