3. อนิจฺจสุตฺตวณฺณนา

[45] วิราโค นาม มคฺโค, วิมุตฺติผลนฺติ อาห – ‘‘มคฺคกฺขเณ วิรชฺชติ, ผลกฺขเณ วิมุจฺจตี’’ติฯ อคฺคเหตฺวาติ เอวํ นิรุชฺฌมาเนหิ อาสเวหิ ‘‘อหํ มมา’’ติ กญฺจิ ธมฺมํ อนาทิยิตฺวาฯ ‘‘จิตฺตํ วิรตฺตํ, วิมุตฺตํ โหตี’’ติ วุตฺตตฺตา ผลํ คยฺหติ, ‘‘ขีณา ชาตี’’ติอาทินา ปจฺจเวกฺขณาติ อาห ‘‘สห ผเลน ปจฺจเวกฺขณทสฺสนตฺถ’’นฺติฯ อุปริ กตฺตพฺพกิจฺจาภาเวน ฐิตํฯ เตนาห ‘‘วิมุตฺตตฺตา ฐิต’’นฺติฯ ยํ ปตฺตพฺพํ, ตํ อคฺคผลสฺส ปตฺตภาเวน อธิคตตฺตา สนฺตุฏฺฐํ ปริตุฏฺฐํฯ

อนิจฺจสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ทุติยอนิจฺจสุตฺตวณฺณนา

[46] ปุพฺพนฺตํ อตีตขนฺธโกฏฺฐาสํฯ อนุคตาติ สสฺสตาทีนิ กปฺเปตฺวา คหณวเสน อนุคตาฯ อฏฺฐารส ทิฏฺฐิโยติ จตสฺโส สสฺสตทิฏฺฐิโย, จตสฺโส เอกจฺจสสฺสตทิฏฺฐิโย, จตสฺโส อนฺตานนฺติกทิฏฺฐิโย, จตสฺโส อมราวิกฺเขปทิฏฺฐิโย, ทฺเว อธิจฺจสมุปฺปนฺนทิฏฺฐิโยติ เอวํ อฏฺฐารส ทิฏฺฐิโย น โหนฺติ ปจฺจยฆาเตนฯ อปรนฺตนฺติ อนาคตํ ขนฺธโกฏฺฐาสํ สสฺสตาทิภาวํ กปฺเปตฺวา คหณวเสน อนุคตาฯ โสฬส สญฺญีวาทา, อฏฺฐ อสญฺญีวาทา, อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา, สตฺต อุจฺเฉทวาทา, ปญฺจ ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทาติ เอวํ จตุจตฺตาลีส ทิฏฺฐิโย น โหนฺติ ปจฺจยฆาเตนฯ สสฺสตทิฏฺฐิถามโส เจว สีลพฺพตทิฏฺฐิปรามาโส จ น โหติ ปจฺจยฆาเตนฯ เตนาห ‘‘เอตฺตาวตา ปฐมมคฺโค ทสฺสิโต’’ติ อนวเสสทิฏฺฐิปหานกิตฺตนโตฯ ปหีนา วิกฺขมฺภิตาฯ อิทํ ปนาติ ‘‘รูปสฺมิ’’นฺติอาทิฯ

ทุติยอนิจฺจสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สมนุปสฺสนาสุตฺตวณฺณนา

[47] ปริปุณฺณคาหวเสนาติ ปญฺจกฺขนฺเธ อเสเสตฺวา เอกชฺฌํ ‘‘อตฺตา’’ติ คหณวเสนฯ เอเตสํ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ อญฺญตรํ ‘‘อตฺตา’’ติ สมนุปสฺสนฺติฯ อิตีติ เอวํฯ ยสฺส ปุคฺคลสฺส อยํ อตฺตทิฏฺฐิสงฺขาตา สมนุปสฺสนา อตฺถิ ปฏิปกฺเขน อวิหตตฺตา สํวิชฺชติฯ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานนฺติ จกฺขาทีนํ อินฺทฺริยานํฯ

อารมฺมณนฺติ กมฺมวิญฺญาณสฺส อารมฺมณํฯ

มานวเสน จ ทิฏฺฐิวเสน จ ‘‘อสฺมี’’ติ คาเห สิชฺฌนฺเต ตํสหคตา ตณฺหาปิ ตคฺคหิตาว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน อสฺมีติ เอวมฺปิสฺส โหตี’’ติฯ คเหตฺวาติ อหํการวตฺถุวเสน คเหตฺวาฯ อยํ อหมสฺมีติ อยํ จกฺขาทิโก, สุขาทิโก วา อหมสฺมิฯ ‘‘รูปี อตฺตา อโรโค ปรํ มรณา’’ติ เอวมาทิคหณวเสน ปวตฺตนโต วุตฺตํ ‘‘รูปี ภวิสฺสนฺติอาทีนิ สพฺพานิ สสฺสตเมว ภชนฺตี’’ติฯ วิปสฺสนาภินิเวสโต ปุพฺเพ ยเถวาการานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ, อถ วิปสฺสนาภินิเวสโต ปรํ เตเนวากาเรน ฐิเตสุ จกฺขาทีสุ อินฺทฺริเยสุ อวิชฺชา ปหียติ วิปสฺสนํ วฑฺฒเอตฺวา มคฺคสฺส อุปฺปาทเนน, อถ มคฺคปรมฺปราย อรหตฺตมคฺควิชฺชา อุปฺปชฺชติฯ ตณฺหามานทิฏฺฐิโย กมฺมสมฺภารภาวโตฯ กมฺมสฺส…เป.… เอโก สนฺธีติ เหตุผลสนฺธิฯ ปุน เอโก สนฺธีติ ผลเหตุสนฺธิมาหฯ ตโย ปปญฺจา อตีโต อทฺธา อตีตภวอทฺธานํ เตสํ อธิปฺเปตตฺตาฯ อนาคตสฺส ปจฺจโย ทสฺสิโต อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส วเสนฯ สุตวโต ปน อริยสาวกสฺส วเสน วฏฺฏสฺส วูปสโม ทสฺสิโตติฯ

สมนุปสฺสนาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ขนฺธสุตฺตวณฺณนา

[48] ตเถวาติ อารมฺมณภาเวเนวฯ อารมฺมณกรณวเสน อุปาทาเนหิ อุปาทาตพฺพนฺติ อุปาทานิยํฯ อิธาปีติ อุปาทานกฺขนฺเธสุปิฯ วิภาคตฺเถ คยฺหมาเน อนิฏฺฐปฺปสงฺโคปิ สิยา, อภิธมฺเม จ ราสฏฺโฐ เอว อาคโต, ‘‘ตเทกชฺฌํ อภิสํยุหิตฺวา’’ติ วจนโต ‘‘ราสฏฺเฐน’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ

ขนฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-8. โสณสุตฺตาทิวณฺณนา

[49-50] วิสิฏฺโฐติ ปธาโนฯ อุตฺตโมติ อุกฺกฏฺโฐฯ อญฺญํ กิํ ภเวยฺยาติ อญฺญํ กิํ การณํ ภเวยฺย ตถา สมนุปสฺสนาย อญฺเญสํ อวิชฺชมานตาย วจนปริฏฺฐิติปภินฺนโตฯ วชิรเภทเทสนํ นาม อตฺถโต เตปริวฏฺฏเทสนาฯ

โสณสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ