อญฺเญ ปน ‘‘สนฺตติวเสน ฐานํ ฐิตี’’ติ วทนฺติ, ตยิทํ อการณํ อฏฺฐานํฯ ยสฺมา สุตฺเต ‘‘ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ ปญฺญายตี’’ติ อุปฺปาทวเยหิ นิพฺพิเสเสน ฐิติยา โชติตตฺตาฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ อปิจ ยถา ธมฺมสฺส อุปฺปาทาวตฺถาย ภินฺนา ภงฺคาวตฺถา อิจฺฉิตา, อญฺญถา อุปฺปชฺชมานเมว ภิชฺชตีติ อาปชฺชติ, เอวํ ภงฺคาวตฺถายปิ ภินฺนา ภงฺคาภิมุขาวตฺถา อิจฺฉิตพฺพาฯ น หิ อภงฺคาภิมุโข ภิชฺชติฯ น เจตฺถ สกฺกา อุปฺปาทาภิมุขาวตฺถํ ปริกปฺเปตุํ ตทา ตสฺส อลทฺธตฺตลาภตฺตาฯ อยํ วิเสโสติ ฐิติกฺขโณ นาม รูปธมฺมานํเยว, น อรูปธมฺมานนฺติ อยํ อีทิโส วิเสโสฯ อาจริยมติ นาม ตสฺเสว อาจริยสฺส มติ, สา สพฺพทุพฺพลาติ อาห ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิฯ

อานนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-10. อนุธมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา

[39-42] อปายทุกฺเข สกลสํสารทุกฺเข จ ปติตุํ อทตฺวา ธารณฏฺเฐน ธมฺโม, มคฺคผลนิพฺพานานิฯ ตทนุโลมิกา จสฺส ปุพฺพภาคปฏิปทาติ อาห ‘‘ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนสฺสา’’ติอาทิฯ ‘‘นิพฺพิทาพหุโล’’ติ อฏฺฐกถายํ ปทุทฺธาโร กโต, ปาฬิยํ ปน ‘‘นิพฺพิทาพหุลํ วิหเรยฺยา’’ติ อาคตํฯ อุกฺกณฺฐนพหุโลติ สพฺพภเวสุ อุกฺกณฺฐนพหุโลฯ ตีหิ ปริญฺญาหีติ ญาตตีรณปฺปหานปริญฺญาหิฯ ปริชานาตีติ เตภูมกธมฺเม ปริจฺฉิชฺช ชานาติ, วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปติฯ ปริมุจฺจติ สพฺพสํกิเลสโต ‘‘มคฺโค ปวตฺติโต ปริมุจฺจตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ ตถาติ อิมินา อิโต ปเรสุ ตีสุ มคฺโค โหตีติ ทสฺเสติฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สุตฺเตฯ อนิยมิตาติ อคฺคหิตาฯ เตสุ นิยมิตา ‘‘อนิจฺจานุปสฺสี’’ติอาทิวจนโตฯ สาติ อนุปสฺสนาฯ ตตฺถ นิยมิตวเสเนวาติ อิทํ ลกฺขณวจนํ ยถา ‘‘ยทิ เม พฺยาธโย ภเวยฺยุํ , ทาตพฺพมิทโมสธ’’นฺติฯ น หิ สกฺกา เอติสฺสา เอว อนุปสฺสนาย วเสน สมฺมสนาจารํ มตฺถกํ ปาเปตุนฺติฯ

อนุธมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นตุมฺหากํวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อตฺตทีปวคฺโค