1. นตุมฺหากํสุตฺตวณฺณนา

[33] ฉนฺทราคปฺปหาเนนาติ ตปฺปฏิพทฺธสฺส ฉนฺทราคสฺส ปชหเนนฯ ทพฺพาทิ ปากติกติณํ ปากฏเมวาติ อปากฏํ ทสฺเสตุํ ตาลนาฬิเกราทิ ทสฺสิตํ, ติณกฏฺฐานํ วา เภททสฺสนตฺถํฯ ปิยาโล ผารุสกํฯ

นตุมฺหากํสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อญฺญตรภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[35] ยทิ รูปํ อนุเสตีติ รูปธมฺเม อารพฺภ ยทิ ราคาทโย อนุสยนวเสน ปวตฺตนฺติฯ เตน สงฺขํ คจฺฉตีติ เตน ราคาทินา ตํสมงฺคีปุคฺคโล สงฺขาตพฺพตํ ‘‘รตฺโต ทุฏฺโฐ’’ติอาทินา โวหริตพฺพตํ อุปคจฺฉตีติฯ เตนาห ‘‘กามราคาทีสู’’ติอาทิฯ อภูเตนาติ อชาเตน อนุสยวเสน อปฺปวตฺเตนฯ อนุสยสีเสน เหตฺถ อภิภวํ วทติฯ ยโต ‘‘รตฺโต ทุฏฺโฐ มูฬฺโหติ สงฺขํ น คจฺฉตี’’ติ วุตฺตํฯ นิปฺปริยายโต หิ มคฺควชฺฌกิเลสา อนุสโยฯ

อญฺญตรภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ทุติยอญฺญตรภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[36] ตํ อนุสยิตํ รูปนฺติ ตํ ราคาทินา อนุสยิตํ รูปํ มรนฺเตน อนุสเยน อนุมรติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘น หี’’ติอาทิฯ เยน อนุสเยน มรนฺเตน ตํ อนุมรติฯ เตน สงฺขํ คจฺฉตีติ ตถาภูตโต เตน ‘‘รตฺโต’’ติอาทิโวหารํ ลภติฯ เยน อนุสเยน การณภูเตน อนุมียติ, เตนฯ

ทุติยอญฺญตรภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. อานนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา

[37-38] ฐิติยา ฐิติกฺขเณน สหิตํ ฐิตํฯ ฐิตสฺส อญฺญถตฺตนฺติ อุปฺปาทกฺขณโต อญฺญถาภาโวฯ ปญฺญายตีติ อุปลพฺภติฯ ปจฺจยวเสน ธรมานตฺตา เอว ชีวมานสฺส ชีวิตินฺทฺริยวเสน ชรา ปญฺญายติ อุปฺปาทกฺขณโต อญฺญถตฺตปฺปตฺติยาฯ วุตฺตเมว อตฺถํ ปากฏตรํ กาตุํ ‘‘ฐิตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ชีวิ…เป.… นามํฯ ตถา หิ อภิธมฺเม (ธ. ส. 19) ‘‘อายุ ฐิตี’’ติ นิทฺทิฏฺฐํฯ อญฺญถตฺตนฺติ ชราย นามนฺติ สมฺพนฺโธฯ

ตีณิ ลกฺขณานิ โหนฺติ สงฺขตสภาวลกฺขณโตฯ โย โกจิ รูปธมฺโม วา อรูปธมฺโม วา โลกิโย วา โลกุตฺตโร วา สงฺขาโรฯ สงฺขาโร, น ลกฺขณํ อุปฺปาทาทิสภาวตฺตาฯ ลกฺขณํ, น สงฺขาโร อุปฺปาทาทิรหิตตฺตาฯ น จ…เป.… สกฺกา สงฺขารธมฺมตฺตา ลกฺขณสฺสฯ นาปิ ลกฺขณํ วินา สงฺขาโร ปญฺญาเปตุํ สกฺกา สงฺขารภาเวนฯ เตนาห ‘‘ลกฺขเณนา’’ติอาทิฯ อิทานิ ยถาวุตฺตมตฺถํ อุปมาย วิภาเวตุํ ‘‘ยถา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ลกฺขณนฺติ กาฬรตฺตสพลาทิภาวลกฺขณํ ปากฏํ โหติ ‘‘อยํ อสุกสฺส คาวี’’ติฯ

เอวํ สงฺขาโรปิ ปญฺญายติ สภาวโต อุปธาเรนฺตสฺส อุปฺปาทลกฺขณมฺปิ อุปฺปาทาวตฺถาติ กตฺวาฯ กาลสงฺขาโตติ อุปฺปชฺชมานกาลสงฺขาโตฯ ตสฺส สงฺขารสฺสฯ ขโณปีติ อุปฺปาทกฺขโณปิ ปญฺญายติฯ อุปฺปาโทปีติ อุปฺปาทลกฺขโณปิฯ ชราลกฺขณนฺติ อุปฺปนฺนชีรณลกฺขณํ, ตํ ‘‘ฐิตสฺส อญฺญถตฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘ภงฺคกฺขเณ สงฺขาโรปิ ตํลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺญายตี’’ติ ปาโฐฯ เกจิ ปน ‘‘ชราปี’’ติ ปทมฺเปตฺถ ปกฺขิปนฺติฯ เอวญฺจ วทนฺติ ‘‘น หิ ตสฺมิํ ขเณ ตรุโณ หุตฺวา สงฺขาโร ภิชฺชติ, อถ โข ชิยฺยมาโน มหลฺลโก วิย ชิณฺโณ เอว หุตฺวา ภิชฺชตี’’ติ, ภงฺเคเนว ปน ชรา อภิภุยฺยติ ขณสฺส อติอิตฺตรภาวโต น สกฺกา ปญฺญาเปตุํ ฐิติยาติ เตสํ อธิปฺปาโยฯ ตานีติ อรูปธมฺมานํ ตีณิ ลกฺขณานิฯ อตฺถิกฺขณนฺติ อรูปธมฺมวิชฺชมานกฺขณํ, อุปฺปาทกฺขณนฺติ อธิปฺปาโยฯ สพฺพธมฺมานนฺติ สพฺเพสํ รูปารูปธมฺมานํ ฐิติยา น ภวิตพฺพํฯ ตสฺเสวาติ ตสฺสา เอว ฐิติยาฯ ตมตฺถนฺติ ชราลกฺขณสฺส ปญฺญาเปตุํ อสกฺกุเณยฺยภาวํฯ