1. ปญฺจเวรภยสุตฺตวณฺณนา

[41] ยโตติ ยสฺมิํ กาเลฯ อยญฺหิ โต-สทฺโท ทา-สทฺโท วิย อิธ กาลวิสโยฯ เตนาห ‘‘ยทา’’ติฯ ภยเวรเจตนาโยติ ภายิตพฺพฏฺเฐน ภยํ, เวรปสวนฏฺเฐน เวรนฺติ จ ลทฺธนามา เจตนาโยฯ ปาณาติปาตาทโย หิ ยสฺส ปวตฺตนฺติ, ยญฺจ อุทฺทิสฺส ปวตฺติยนฺติ, อุภเย สภยเภรวาติ เต เอว ภายิตพฺพภยเวรชนกาวาติฯ โสตสฺส อริยมคฺคสฺส อาทิโต ปฏฺฐาย ปฏิปตฺติอธิคโม โสตาปตฺติ , ตทตฺถาย ตตฺถ ปติฏฺฐิตสฺส จ องฺคานิ โสตาปตฺติยงฺคานิ, ตทุภยํ สนฺธายาห ‘‘ทุวิธํ โสตาปตฺติยา องฺค’’นฺติ, โสตาปตฺติอตฺถํ องฺคนฺติ อตฺโถฯ ยํ ปุพฺพภาเคติ ยํ สยํ โสตาปตฺติมคฺคผลปฏิลาภโต ปุพฺพภาเค ตทตฺถาย สํวตฺตติฯ กิํ ปน ตนฺติ อาห ‘‘สปฺปุริสสํเสโว’’ติอาทิฯ สปฺปุริสานํ พุทฺธาทีนํ อริยญาณสญฺญาณชาตา ปยิรุปาสนา, สทฺธมฺมสฺสวนํ จตุสจฺจธมฺมสฺสวนํ, โยนิโส อุปาเยน อนิจฺจาทิโต มนสิ กรณํ โยนิโส มนสิกาโร, อุสฺสุกฺกาเปนฺเตน ธมฺมสฺส นิพฺพานสฺส อนุธมฺมปฏิปชฺชนํ ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺตีติ เอตานิ โสตาปตฺติยา องฺคานิฯ อฏฺฐกถายํ ปน โสตาปตฺติองฺคนฺติ ปทํ อเปกฺขิตฺวา ‘‘เอวํ อาคต’’นฺติ วุตฺตํฯ ฐิตสฺส ปุคฺคลสฺส องฺคํฯ โสตาปนฺโน องฺคียติ ญายติ เอเตนาติ โสตาปนฺนสฺส องฺคนฺติปิ วุจฺจติฯ อิทํ ปจฺฉา วุตฺตํ องฺคํฯ โทเสหิ อารกาติ อริโยติ อาห ‘‘นิทฺโทโส’’ติฯ กถํ อวิชฺชา สงฺขารานํ ปจฺจโยติอาทินา เกนจิปิ อนุปารมฺภิยตฺตา นิรุปารมฺโภฯ ญาณํ สนฺธาย ‘‘นิทฺโทโส’’ติ วุตฺตํ, ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ สนฺธาย ‘‘นิรุปารมฺโภ’’ติ วทนฺติฯ อุภยมฺปิ ปน สนฺธาย อุภยํ วุตฺตนฺติ อปเรฯ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท เอตฺถ อธิปฺเปโตฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘อปราปรํ อุปฺปนฺนาย วิปสฺสนาปญฺญายา’’ติฯ น หิ มคฺคญาณํ วิปสฺสนาปญฺญาติฯ สมฺมา อุปายตฺตา ตสฺส ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเน ยาถาวโต ญายตีติ ญาโย, ปฏิจฺจสมุปฺปาโทฯ ญาณํ ปน ญายติ โส เอเตนาติ ญาโยฯ

ตตฺถาติ นิรเยฯ มคฺคโสตนฺติ มคฺคสฺส โสตํฯ อาปนฺโนติ อธิคโตฯ อปาเยสุ อุปฺปชฺชนสงฺขาโต วินิปาตธมฺโม เอตสฺสาติ วินิปาตธมฺโม, น วินิปาตธมฺโม อวินิปาตธมฺโมฯ ปรํ อยนนฺติ อติวิย สวิสเย อยิตพฺพํ พุชฺฌิตพฺพํฯ เยสญฺหิ ธาตูนํ คติอตฺโถ, พุทฺธิปิ เตสํ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อวสฺสํ อภิสมฺพุชฺฌนโก’’ติฯ

ปาณาติปาตกมฺมการณาติ ปาณาติปาตสงฺขาตสฺส ปาปกมฺมสฺส กรณเหตุฯ เวรํ วุจฺจติ วิโรโธ, ตเทว ภายิตพฺพโต ภยนฺติ อาห ‘‘ภยํ เวรนฺติ อตฺถโต เอก’’นฺติฯ อิทํ พาหิรํ เวรํ นาม ตสฺส เวรสฺส มูลภูตโต เวรการปุคฺคลโต พหิภาวตฺตาฯ เตเนว หิ ตสฺส เวรการปุคฺคลสฺส อุปฺปนฺนํ เวรํ สนฺธาย ‘‘อิทํ อชฺฌตฺติกเวรํ นามา’’ติ วุตฺตํ, ตนฺนิสฺสิตสฺส เวรสฺส มูลภูตา เวรการปุคฺคลเจตนา อุปฺปชฺชติ ปหริตุํ อสมตฺถสฺสปีติ อธิปฺปาโยฯ