สุชานนียตฺถปริจฺเฉทํ กตฺวา จินฺตนา เหตฺถ ‘‘กงฺขา’’ติ อธิปฺเปตา, น วิจิกิจฺฉาติฯ ปหีนวิจิกิจฺโฉ หิ มหาเถโร อายสฺมโต อสฺสชิมหาเถรสฺส สนฺติเกเยว, วิจินนภูตํ กุกฺกุจฺจสทิสํ ปเนตํ วีมํสนมตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปตฺตํ อาทาย จรนฺโตติ ปพฺพชิตภาวลกฺขณํฯ ธมฺมเสนาปติภาเวน วา มม ปตฺตธมฺมเทสนาวารํ อาทาย จรนฺโตติ เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

ชาตนฺติ ยถารหํ ปจฺจยโต อุปฺปนฺนํ, สงฺขตนฺติ อตฺโถฯ ปญฺหพฺยากรณํ อุปฏฺฐาสีติ ปญฺหสฺส พฺยากรณตา ปฏิภาสิฯ ‘‘สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสตี’’ติ ปาโฐ, อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต’’ติ ปทํ อุทฺธริตฺวา ‘‘ปสฺสนฺตสฺสา’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ ตํ ‘‘ภูตนฺติ…เป.… ปฏิปนฺโน โหตี’’ติ อิมาย ปาฬิยา น สเมติ, ตสฺมา ยถาทสฺสิตปาโฐ เอว ยุตฺโตฯ ยาว อรหตฺตมคฺคา นิพฺพิทาทีนํ อตฺถายาติ สมิตาเปกฺขธมฺมวสา ปทํ วทนฺติฯ อาหารสมฺภวนฺติ ปจฺจยเหตุกํฯ เสกฺขปฏิปทา กถิตา ‘‘นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหตี’’ติ วจนโตฯ เอส นโย นิโรธวาเรปิฯ นิพฺพิทาติ กรเณ ปจฺจตฺตวจนํ, วิราคา นิโรธาติ กรเณ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘สพฺพานิ การณวจนานี’’ติฯ อนุปาทาติ อนุปาทายฯ ภูตมิทนฺติอาทิมาห สพฺพสุตฺตํ อาหจฺจภาสิตํ ชินวจนเมว กโรนฺโตฯ

ภูตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. กฬารสุตฺตวณฺณนา

[32] ตสฺส เถรสฺส นามํ ชาติสมุทาคตํฯ นิวตฺโตติ ปุพฺเพ วฏฺฏโสตสฺส ปฏิโสตํ คนฺตุํ อารทฺโธ, ตํ อวิสหนฺโต อนุโสตเมว คจฺฉนฺโต, ตโต นิวตฺโต ปริกฺเลสวิธเม อสํสฏฺโฐ วิยุตฺโต โหติฯ เอตฺถ เจตนาติ วา อสฺสาโสฯ หีนายาวตฺตนํ นาม กาเมสุ สาเปกฺขตาย, ตตฺถ จ นิรเปกฺขตา ตติยมคฺคาธิคเมนาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตโย มคฺเค’’ติอาทิมาหฯ สาวกปารมีญาณํ เถรสฺส อรหตฺตาธิคเมน นิปฺผนฺนํ, ตสฺมา ตสฺส ตํ อุปริมโกฏิยา อสฺสาโส วุตฺโตฯ อุคฺฆาฏิตาติ วิวฏา, วูปสมิตาติ อตฺโถฯ ตตฺถาติ อรหตฺตปฺปตฺติยํฯ วิจิกิจฺฉาภาวนฺติ นิพฺเพมติกตํฯ