9. สมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[29] อกฺขรภาณกานนฺติ อกฺขรรุจีนํฯ อุปสคฺเคน ปทวฑฺฒนมฺปิ รุจฺจนฺติฯ เตนาห ‘‘เต หี’’ติอาทิฯ

สมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทุติยสมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[30] ทฺวีสุ สุตฺเตสูติ นวมทสมสุตฺเตสุฯ

ทุติยสมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทสพลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. กฬารขตฺติยวคฺโค

1. ภูตสุตฺตวณฺณนา

[31] อชิตมาณเวนาติ โสฬสสุ พาวริยพฺราหฺมณปริจารเกสุ ‘‘อชิโต’’ติ ลทฺธนาเมน มาณเวนฯ สงฺขา วุจฺจติ ปญฺญา, สงฺขาตา ปริญฺญาตา ธมฺมา เยสํ เต สงฺขาตธมฺมา, ปฏิวิทฺธสจฺจา ขีณาสวาฯ เสกฺขา ปน วิปากสฺส อปริญฺญาตตฺตา ‘‘สงฺขาตธมฺมา’’ติ น วุจฺจนฺติฯ เสกฺขธมฺมสมนฺนาคเมน เต เสกฺขาฯ เต ปน กามํ ปุคฺคลปฏิลาภวเสน อเนกสหสฺสาว โหนฺติ, จตุมคฺคเหฏฺฐิมผลตฺตยสฺส ปน วเสน ตํสมงฺคิตาสามญฺเญน น สตฺตชนโต อุทฺธนฺติ อาห ‘‘สตฺต ชเน’’ติ นิยเมตฺวา วิเสเสติฯ สํกิเลสวชฺชํ, ตโต วา อตฺตานํ วิย วิเนยฺยโลกํ นิปาติ รกฺขตีติ นิปโก, ตสฺส ภาโว เนปกฺกํ, ญาณนฺติ อาห ‘‘เนปกฺกํ วุจฺจติ ปญฺญา, ตาย สมนฺนาคตตฺตา นิปโก’’ติฯ

‘‘โก นุ โข อิมสฺส ปญฺหสฺส อตฺโถ’’ติ จินฺเตนฺโต ปญฺหาย กงฺขติ นามฯ ‘‘กถํ พฺยากรมาโน นุ โข สตฺถุ อชฺฌาสยํ น วิโรเธมี’’ติ จินฺเตนฺโต อชฺฌาสยํ กงฺขติ นามฯ

สุชานนียตฺถปริจฺเฉทํ กตฺวา จินฺตนา เหตฺถ ‘‘กงฺขา’’ติ อธิปฺเปตา, น วิจิกิจฺฉาติฯ ปหีนวิจิกิจฺโฉ หิ มหาเถโร อายสฺมโต อสฺสชิมหาเถรสฺส สนฺติเกเยว, วิจินนภูตํ กุกฺกุจฺจสทิสํ ปเนตํ วีมํสนมตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปตฺตํ อาทาย จรนฺโตติ ปพฺพชิตภาวลกฺขณํฯ ธมฺมเสนาปติภาเวน วา มม ปตฺตธมฺมเทสนาวารํ อาทาย จรนฺโตติ เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

ชาตนฺติ ยถารหํ ปจฺจยโต อุปฺปนฺนํ, สงฺขตนฺติ อตฺโถฯ ปญฺหพฺยากรณํ อุปฏฺฐาสีติ ปญฺหสฺส พฺยากรณตา ปฏิภาสิฯ ‘‘สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสตี’’ติ ปาโฐ, อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต’’ติ ปทํ อุทฺธริตฺวา ‘‘ปสฺสนฺตสฺสา’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ ตํ ‘‘ภูตนฺติ…เป.… ปฏิปนฺโน โหตี’’ติ อิมาย ปาฬิยา น สเมติ, ตสฺมา ยถาทสฺสิตปาโฐ เอว ยุตฺโตฯ ยาว อรหตฺตมคฺคา นิพฺพิทาทีนํ อตฺถายาติ สมิตาเปกฺขธมฺมวสา ปทํ วทนฺติฯ อาหารสมฺภวนฺติ ปจฺจยเหตุกํฯ เสกฺขปฏิปทา กถิตา ‘‘นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหตี’’ติ วจนโตฯ เอส นโย นิโรธวาเรปิฯ นิพฺพิทาติ กรเณ ปจฺจตฺตวจนํ, วิราคา นิโรธาติ กรเณ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘สพฺพานิ การณวจนานี’’ติฯ อนุปาทาติ อนุปาทายฯ ภูตมิทนฺติอาทิมาห สพฺพสุตฺตํ อาหจฺจภาสิตํ ชินวจนเมว กโรนฺโตฯ

ภูตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. กฬารสุตฺตวณฺณนา

[32] ตสฺส เถรสฺส นามํ ชาติสมุทาคตํฯ นิวตฺโตติ ปุพฺเพ วฏฺฏโสตสฺส ปฏิโสตํ คนฺตุํ อารทฺโธ, ตํ อวิสหนฺโต อนุโสตเมว คจฺฉนฺโต, ตโต นิวตฺโต ปริกฺเลสวิธเม อสํสฏฺโฐ วิยุตฺโต โหติฯ เอตฺถ เจตนาติ วา อสฺสาโสฯ หีนายาวตฺตนํ นาม กาเมสุ สาเปกฺขตาย, ตตฺถ จ นิรเปกฺขตา ตติยมคฺคาธิคเมนาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตโย มคฺเค’’ติอาทิมาหฯ สาวกปารมีญาณํ เถรสฺส อรหตฺตาธิคเมน นิปฺผนฺนํ, ตสฺมา ตสฺส ตํ อุปริมโกฏิยา อสฺสาโส วุตฺโตฯ อุคฺฆาฏิตาติ วิวฏา, วูปสมิตาติ อตฺโถฯ ตตฺถาติ อรหตฺตปฺปตฺติยํฯ วิจิกิจฺฉาภาวนฺติ นิพฺเพมติกตํฯ