เมนู

7. อเจลกสฺสปสุตฺตวณฺณนา

[17] ลิงฺเคน อเจลโกติ ปพฺพชิตลิงฺเคน อเจลโกฯ เตน อเจลกจรเณน อเจโล, น นิจฺเจลตามตฺเตนาติ ทสฺเสติฯ นาเมนาติ โคตฺตนาเมน กสฺสโปติฯ เทเสติ ปเวเทติ สํสยวิคมนํ เอเตนาติ เทโส, นิจฺฉยเหตูติ อาห ‘‘กิญฺจิเทว เทส’’นฺติอาทิฯ โส หิ สํสยวิคมนํ กโรตีติ การณํฯ โอกาสนฺติ อวสํสนฺทนปเทสํฯ เตนาห ‘‘ขณํ กาล’’นฺติฯ อนฺตรฆรํ อนฺโตนิเวสนํฯ อนฺตเร ฆรานิ เอตสฺสาติ อนฺตรฆรํ, อนฺโตคาโมฯ ยทากงฺขสีติ ยํ อากงฺขสิฯ อิติ ภควา สพฺพญฺญุปวารณาย ปวาเรติฯ เตนาห ‘‘ยํ อิจฺฉสี’’ติฯ ยทากงฺขสีติ ยํ อากงฺขสิ, กสฺสป, ติกฺขตฺตุํ ปฏิกฺขิปนฺโตปิ ปุจฺฉสิ, ยํ อากงฺขสิ, ตเมว ปุจฺฉาติ อตฺโถฯ

‘‘ยาวตติยํ ปฏิกฺขิปี’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘ตติยมฺปิ โข’’ติอาทินา ปาเฐน ภวิตพฺพํฯ โส ปน นยวเสน สํขิตฺโตติ ทฏฺฐพฺโพฯ เยน การเณน ภควา อเจลกสฺส ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา จสฺส ปญฺหํ กเถสิ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘กสฺมา ปนา’’ติอาทิมาหฯ คารวชนนตฺถํ ยาวตติยํ ปฏิกฺขิปิ ตญฺจ ธมฺมสฺส สุสฺสูสายฯ ธมฺมครุกา หิ พุทฺธา ภควนฺโตฯ สตฺตานํ ญาณปริปากํ อาคมยมาโน ยาวตติยํ ยาจาเปตีติ วิภตฺติวิปริณามวเสน สาธารณโต ปทํ โยเชตฺวา ปุน ‘‘เอตฺตเกน กาเลนา’’ติ กสฺสปสฺส วเสน โยเชตพฺพํฯ

มาติ ปฏิเสเธ นิปาโตฯ ภณีติ ปุนวจนวเสน กิริยาปทํ วทติฯ มา เอวํ ภณิ, กเถสีติ อตฺโถฯ ‘‘อิติ ภควา อโวจา’’ติ ปน สงฺคีติการวจนํฯ สยํกตํ ทุกฺขนฺติ ปุริสสฺส อุปฺปชฺชมานทุกฺขํ, เตน กตํ นาม ตสฺส การณสฺส ปุพฺเพ เตเนว กมฺมสฺส อุปจิตตฺตาติ อยํ นโย อนวชฺโชฯ ทิฏฺฐิคติโก ปน ปญฺจกฺขนฺธวินิมุตฺตํ นิจฺจํ การกเวทกลกฺขณํ อตฺตานํ ปริกปฺเปตฺวา ตสฺส วเสน ‘‘สยํกตํ ทุกฺข’’นฺติ ปุจฺฉตีติ ภควา ‘‘มา เหว’’นฺติ อโวจ, เตนาห ‘‘สยํกตํ ทุกฺขนฺติ วตฺตุํ น วฏฺฏตี’’ติอาทิฯ

เอตฺถ จ ยทิ พาหิรเกหิ ปริกปฺปิโต อตฺตา นาม โกจิ อตฺถิ, โส จ นิจฺโจ, ตสฺส นิพฺพิการตาย, ปุริมรูปาวิชหนโต กสฺสจิ วิเสสาธานสฺส กาตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย อหิตโต นิวตฺตนตฺถํ, หิเต จ วตฺตนตฺถํ อุปเทโส จ นิปฺปโยชโน สิยา อตฺตวาทิโนฯ กถํ วา โส อุปเทโส ปวตฺตียติ? วิการาภาวโตฯ เอวญฺจ อตฺตโน อชฏากาสสฺส วิย ทานาทิกิริยา หิํสาทิกิริยา จ น สมฺภวติ, ตถา สุขสฺส ทุกฺขสฺส จ อนุภวนพนฺโธ เอว อตฺตวาทิโน น ยุชฺชติ กมฺมพนฺธาภาวโตฯ ชาติอาทีนญฺจ อสมฺภวโต กุโต วิโมกฺโขฯ อถ ปน ‘‘ธมฺมมตฺตํ ตสฺส อุปฺปชฺชติ เจว วินสฺสติ จฯ ยสฺส วเสนายํ กิริยาโวหาโร’’ติ วเทยฺย, เอวมฺปิ ปุริมรูปาวิชหเนน อวฏฺฐิตสฺส อตฺตโน ธมฺมมตฺตนฺติ น สกฺกา สมฺภาเวตุํฯ เต วา ปนสฺส ธมฺมา อวตฺถาภูตา, ตโต อญฺเญ วา สิยุํ อนญฺเญ วาฯ ยทิ อญฺเญ, น ตาหิ ตสฺส อุปฺปนฺนาหิปิ โกจิ วิเสโส อตฺถิฯ โย หิ กโรติ ปฏิสํเวเทติ จวติ อุปปชฺชติ จาติ อิจฺฉิตํ, ตสฺมา ตทตฺโถ เอว ยถาวุตฺตโทโสฯ กิญฺจ ธมฺมกปฺปนาปิ นิรตฺถิกา สิยาฯ อถ อนญฺเญ, อุปฺปาทวินาสวนฺตีหิ อวตฺถาหิ อนญฺญสฺส อตฺตโน ตาสํ วิย อุปฺปาทวินาสสมฺภวโต กุโต นิจฺจตาวกาโสฯ ตาสมฺปิ วา อตฺตโน วิย นิจฺจตาปตฺตีติ พนฺธวิโมกฺขานํ อสมฺภโว เอวาติ น ยุชฺชเตวายํ อตฺตวาโทฯ เตนาห ‘‘อตฺตา นาม โกจิ ทุกฺขสฺส การโก นตฺถีติ ทีเปตี’’ติฯ ปรโตติ ‘‘ปรํกตํ ทุกฺข’’นฺติอาทิเก ปรสฺมิํ ติวิเธปิ นเยฯ อธิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ อธิจฺจ ยทิจฺฉาย กิญฺจิ การณํ กสฺสจิ วา ปุพฺพํ วินา สมุปฺปนฺนํฯ เตนาห ‘‘อการเณน ยทิจฺฉาย อุปฺปนฺน’’นฺติฯ กสฺมา เอวมาหาติ เอวํ วกฺขมาโนติ อธิปฺปาโยฯ อสฺสาติ อเจลสฺสฯ อยนฺติ ภควนฺตํ สนฺธาย วทติฯ โสเธนฺโตติ สยํ วิสุทฺธํ กตฺวา ปุจฺฉิตมตฺถํ เอว อตฺตโน ปุจฺฉาย สุทฺธิํ ทสฺเสนฺโตฯ ลทฺธิยา ‘‘สยํกตํ ทุกฺข’’นฺติ มิจฺฉาคหณสฺส ปฏิเสธนตฺถายฯ

โส กโรตีติ โส กมฺมํ กโรติฯ โส ปฏิสํเวทยตีติ การกเวทกานํ อนญฺญตฺตทสฺสนปรํ เอตํ, น ปน กมฺมกิริยาผลานํ ปฏิสํเวทนานํ สมานกาลตาทสฺสนปรํฯ อิตีติ นิทสฺสนตฺเถ นิปาโตฯ โขติ อวธารเณฯ ‘‘โส เอวา’’ติ ทสฺสิโตฯ อนิยตาเทสา หิ เอเต นิปาตาฯ อาทิโตติ ภุมฺมตฺเถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘อาทิมฺหิเยวา’’ติฯ ‘‘สยํกตํ ทุกฺข’’นฺติ ลทฺธิยา ปเคว ‘‘โส กโรติ, โส ปฏิสํเวทยตี’’ติ สญฺญาจิตฺตวิปลฺลาสา ภวนฺติฯ สญฺญาวิปลฺลาสโต หิ จิตฺตวิปลฺลาโส, จิตฺตวิปลฺลาสโต ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส, เตนาห ‘‘เอวํ สติ ปจฺฉา สยํกตํ ทุกฺขนฺติ อยํ ลทฺธิ โหตี’’ติฯ

เอวํ สติ สญฺญาจิตฺตวิปลฺลาสานํ พฺรูหิโต มิจฺฉาภินิเวโส, ยทิทํ ‘‘สยํกตํ ทุกฺข’’นฺติ ลทฺธิฯ ตสฺมา ปฏินิสฺสชฺเชตุํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตนฺติ ทสฺเสติฯ เตนาห ภควา ‘‘สยํกตํ…เป.… เอตํ ปเรตี’’ติฯ วฏฺฏทุกฺขํ อธิปฺเปตํ อวิเสสโต อตฺถีติ จ วุตฺตตฺตาฯ สสฺสตํ สสฺสตคาหํ ทีเปติ ปเรสํ ปกาเสติ, ตถาภูโต จ สสฺสตํ ทฬฺหคฺคาหํ คณฺหาตีติฯ ตสฺสาติ ทิฏฺฐิคติกสฺสฯ ตํ ‘‘สยํกตํ ทุกฺข’’นฺติ เอวํ ปวตฺตํ วิปรีตทสฺสนํฯ เอตํ สสฺสตคฺคหณํฯ ปเรติ อุเปติฯ เตนาห ‘‘การกญฺจ…เป.… อตฺโถ’’ติฯ เอกเมว คณฺหนฺตนฺติ สติปิ วตฺถุเภเท อโยนิโส อุปฺปชฺชเนน เอกเมว กตฺวา คณฺหนฺตํฯ

อิธ ‘‘อาทิมฺหิเยวา’’ติ ปเทฯ ‘‘ปรํกตํ ทุกฺข’’นฺติ ลทฺธิยา ปเควาติอาทินา เหตฺถ วุตฺตนยานุสาเรน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อยญฺเหตฺถ โยชนา – ‘‘ปรํกตํ ทุกฺข’’นฺติ ลทฺธิยา ปเคว อญฺโญ กโรติ, อญฺโญ ปฏิสํเวทยตีติ สญฺญาจิตฺตวิปลฺลาสา ภวนฺตีติ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํฯ เอวํ สตีติ เอวํ มุทุเก อุจฺเฉทวิปลฺลาเส ปฐมุปฺปนฺเน สติ ปจฺฉา ‘‘ปรํกตํ ทุกฺข’’นฺติ อยํ ลทฺธิ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ การโกติ กมฺมสฺส การโกฯ เตน กตนฺติ กมฺมการเกน กตํฯ กมฺมุนา หิ ผลสฺส โวหาโร อเภโทปจารกตฺตาฯ เอวนฺติ ทิฏฺฐิสหคตา เวทนา สาตสภาวา กิเลสปริฬาหาทินา สปริสฺสยา สอุปายาสา, เอวํฯ ‘‘ปเคว อิตเร’’ติ วุตฺตเวทนาย อภิตุนฺนสฺส วิทฺธสฺสฯ ‘‘วุตฺตนเยน โยเชตพฺพ’’นฺติ วตฺวา ตํ โยชนํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตตฺราย’’นฺติอาทิมาหฯ อุจฺเฉทนฺติ สโต สตฺตสฺส อุจฺเฉทํ วินาสํ, วิภวนฺติ อตฺโถฯ อสโต หิ วินาสาสมฺภวโต อตฺถิภาวนิพนฺธโน อุจฺเฉโทฯ ยถา เหตุผลภาเวน ปวตฺตมานานํ สภาวธมฺมานํ สติปิ เอกสนฺตานปริยาปนฺนานํ ภินฺนสนฺตติปติเตหิ วิเสเส เหตุผลานํ ปรมตฺถโต อวินาภาวตฺตา ภินฺนสนฺตานปติตานํ วิย อจฺจนฺตเภทสนฺนิฏฺฐาเนน นานตฺตนยสฺส มิจฺฉาคหณํ อุจฺเฉทาภินิเวสสฺส การณํฯ เอวํ เหตุผลภูตานํ ธมฺมานํ วิชฺชมาเนปิ สภาวเภเท เอกสนฺตติปริยาปนฺนตาย เอกตฺตนเยน อจฺจนฺตาเภทคหณมฺปิ การณเมวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สตฺตสฺสา’’ติ วุตฺตํ ปาฬิยํฯ

สนฺตานวเสน หิ วตฺตมาเนสุ ขนฺเธสุ ฆนวินิพฺโภคาภาเวน เอกตฺตคหณนิพนฺธโน สตฺตคฺคาโห, สตฺตสฺส จ อตฺถิภาวคฺคาหนิพนฺธโน อุจฺเฉทคฺคาโห, ยาวายํ อตฺตา น อุจฺฉิชฺชติ, ตาวายํ วิชฺชติเยวาติ คหณโต นิรุทยวินาโส อิธ อุจฺเฉโทติ อธิปฺเปโตติ ‘‘อุจฺเฉท’’นฺติ วุตฺตํฯ วิเสเสน นาโส วินาโส, อภาโวฯ โส ปน มํสจกฺขุปญฺญาจกฺขูนํ ทสฺสนปถาติกฺกโมเยว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อทสฺสน’’นฺติฯ อทสฺสเน หิ นาสสทฺโท โลเก นิรุฬฺโหติฯ สภาววิคโม สภาวาปคโม วิภโวฯ โย หิ นิรุทยวินาเสน อุจฺฉิชฺชติ, น โส อตฺตโน สภาเวน ติฏฺฐติฯ

เอเต เตติ วา เย อิเม ตยา ‘‘สยํกตํ ทุกฺข’’นฺติ จ ปุฏฺเฐน มยา ‘‘โส กโรติ, โส ปฏิสํเวทยตี’’ติอาทินา, ‘‘อญฺโญ กโรติ, อญฺโญ ปฏิสํเวทยตี’’ติอาทินา จ ปฏิกฺขิตฺตา สสฺสตุจฺเฉทสงฺขาตา อนฺตา, เต อุโภ อนฺเตติ โยชนาฯ อถ วา เอเต เตติ ยตฺถ ปุถู อญฺญติตฺถิยา อนุปจิตญาณสมฺภารตาย ปรมคมฺภีรํ สณฺหํ สุขุมํ สุญฺญตํ อปฺปชานนฺตา สสฺสตุจฺเฉเท นิมุคฺคา สีสํ อุกฺขิปิตุํ น วิสหนฺติ, เอเต เต อุโภ อนฺเต อนุปคมฺมาติ โยชนาฯ เทเสตีติ ปฐมํ ตาว อนญฺญสาธารเณ ปฏิปตฺติธมฺเม ญาณานุภาเวน มชฺฌิมาย ปฏิปทาย ฐิโต, กรุณานุภาเวน เทสนาธมฺเม มชฺฌิมาย ปฏิปทาย ฐิโต ธมฺมํ เทเสติฯ เอตฺถ หีติ หิ-สทฺโท เหตุอตฺโถฯ ยสฺมา การณโต…เป.… นิทฺทิฏฺโฐ, ตสฺมา มชฺฌิมาย ปฏิปทาย ฐิโต ธมฺมํ เทเสตีติ โยชนาฯ การณโต ผลํ ทีปิตนฺติ โยชนา, อภิเธยฺยานุรูปญฺหิ ลิงฺควจนานิ โหนฺติฯ อสฺสาติ ผลสฺสฯ น โกจิ การโก วา เวทโก วา นิทฺทิฏฺโฐ, อญฺญทตฺถุ ปฏิกฺขิตฺโต เหตุผลมตฺตตาทสฺสนโต เกวลํ ทุกฺขกฺขนฺธคหณโตติฯ เอตฺตาวตาติ ‘‘เอเต เต, กสฺสป…เป.… ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตี’’ติ เอตฺตเกน ตาว ปเทนฯ เสสปญฺหาติ ‘‘สยํกตญฺจ ปรํกตญฺจ ทุกฺข’’นฺติอาทิกา เสสา จตฺตาโร ปญฺหาฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘กิํ นุ โข, โภ โคตม, นตฺถิ ทุกฺข’’นฺติ ปญฺโห ปาฬิยํ สรูเปเนว ปฏิกฺขิตฺโตติ น อุทฺธโตฯ ปฏิเสธิตา โหนฺตีติ ตติยปญฺโห, ตาว ปฐมทุติยปญฺหปฏิกฺเขเปเนว ปฏิกฺขิตฺโต, โส หิ ปญฺโห วิสุํ วิสุํ ปฏิกฺเขเปน เอกชฺฌํ ปฏิกฺเขเปน จฯ เตนาห ‘‘อุโภ…เป.… ปฏิกฺขิตฺโต’’ติฯ เอตฺถ จ ยสฺส อตฺตา การโก เวทโก วา อิจฺฉิโต, เตน วิปริณามธมฺโม อตฺตา อนุญฺญาโต โหติฯ

ตถา จ สติ อนุปุพฺพธมฺมปฺปวตฺติยา รูปาทิธมฺมานํ วิย , สุขาทิธมฺมานํ วิย จสฺส ปจฺจยายตฺตวุตฺติตาย อุปฺปาทวนฺตตา อาปชฺชติฯ อุปฺปาเท จ สติ อวสฺสํภาวี นิโรโธติ อนวกาสา นิจฺจตาติฯ ตสฺส ‘‘สยํกต’’นฺติ ปฐมปญฺหปฏิกฺเขโป ปจฺฉา เจ อตฺตโน นิรุฬฺหสฺส สมุทโย โหตีติ ปุพฺเพ วิย อเนน ภวิตพฺพํ, ปุพฺเพ วิย วา ปจฺฉาปิฯ เสสปญฺหาติ ตติยปญฺหาทโยฯ ตติยปญฺโห ปฏิกฺขิตฺโตติ เอวญฺจ ตติยปญฺโห ปฏิกฺขิตฺโต เวทิตพฺโพ – ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา’’ติอาทินา สตตํ สมิตํ ปจฺจยายตฺตสฺส ทีปเนน ทุกฺขสฺส อธิจฺจสมุปฺปนฺนตา ปฏิกฺขิตฺตา, ตโต เอว ตสฺส อชานนญฺจ ปฏิกฺขิตฺตํฯ เตนาห ภควา ‘‘เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี’’ติ (ม. นิ. 3.126; สํ. นิ. 2.39-40; มหาว. 1; อุทา. 1)ฯ

ยํ ปริวาสํ สมาทิยิตฺวา ปริวสตีติ โยชนาฯ วจนสิลิฏฺฐตาวเสนาติ ‘‘ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติ ยาจนฺเตน เตน วุตฺตวจนสิลิฏฺฐตาวเสนฯ คามปฺปเวสนาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน นาติทิวาปฏิกฺกมนํ, นเวสิยาทิโคจรตา, สพฺรหฺมจารีนํ กิจฺเจสุ ทกฺขตาทิ, อุทฺเทสาทีสุ ติพฺพจฺฉนฺทตา, ติตฺถิยานํ อวณฺณภณเน อตฺตมนตา, พุทฺธาทีนํ อวณฺณภณเน อนตฺตมนตา, ติตฺถิยานํ วณฺณภณเน อนตฺตมนตา, พุทฺธาทีนํ วณฺณภณเน อตฺตมนตาติ (มหาว. 87) อิเมสํ สงฺคโหฯ อฏฺฐ วตฺตานีติ อิมานิ อฏฺฐ ติตฺถิยวตฺตานิ ปูเรนฺเตนฯ เอตฺถ จ นาติกาเลน คามปฺปเวสนา ตตฺถ วิสุทฺธกายวจีสมาจาเรน ปิณฺฑาย จริตฺวา นาติทิวาปฏิกฺกมนนฺติ อิทเมกํ วตฺตํฯ

อยเมตฺถ ปาโฐติ เอตสฺมิํ กสฺสปสุตฺเต อยํ ปาโฐฯ อญฺญตฺถาติ สีหนาทสุตฺตาทีสุ (ที. นิ. 1.402-403)ฯ ฆํสิตฺวา โกฏฺเฏตฺวาติ ยถา สุวณฺณํ นิฆํสิตฺวา อธิกรณิยา โกฏฺเฏตฺวา นิทฺโทสเมว คยฺหติ, เอวํ ปริวาสวตฺตจรเณน ฆํสิตฺวา สุทฺธภาววีมํสเนน โกฏฺเฏตฺวา สุทฺโธ เอว อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อิธ คยฺหติฯ ติพฺพจฺฉนฺทตนฺติ สาสนํ อนุปวิสิตฺวา พฺรหฺมจริยวาเส ติพฺพจฺฉนฺทตํ ทฬฺหตราภิรุจิตํฯ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสีติ นามโคตฺเตน อปากฏํ เอกํ ภิกฺขุํ อาณาเปสิ เอหิภิกฺขุอุปสมฺปทาย อุปนิสฺสยาภาวโตฯ คเณ นิสีทิตฺวาติ ภิกฺขู อตฺตโน สนฺติเก ปตฺตาสนวเสน คเณ นิสีทิตฺวาฯ

อเจลกสฺสปสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ติมฺพรุกสุตฺตวณฺณนา

[18] ยสฺมา ติมฺพรุโก ‘‘เวทนา อตฺตาฯ อตฺตาว เวทยตี’’ติ เอวํลทฺธิโก, ตสฺมา ตาย ลทฺธิยา ‘‘สยํกตํ สุขทุกฺข’’นฺติ วทติ, ตํ ปฏิสํหริตุํ ภควา ‘‘สา เวทนา’’ติอาทิํ อโวจฯ เตนาห ‘‘สา เวทนาติอาทิ สยํกตํ สุขทุกฺขนฺติ ลทฺธิยา นิเสธนตฺถํ วุตฺต’’นฺติฯ เอตฺถาปีติ อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเตฯ ตตฺราติ ยํ วุตฺตํ ‘‘สา เวทนา…เป.… สุขทุกฺข’’นฺติ, ตสฺมิํ ปาเฐฯ อาทิมฺหิเยวาติ เอตฺถ ภุมฺมวจเนน ‘‘อาทิโต’’ติ โต-สทฺโท น นิสฺสกฺกวจเนฯ เอว-กาเรน โข-สทฺโท อวธารเณติ ทสฺเสติฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตเมวฯ ตตฺถ ปน ‘‘เวทนาโต อญฺโญ อตฺตา, เวทนาย การโก’’ติ ลทฺธิกสฺส ทิฏฺฐิคติกสฺส วาโท ปฏิกฺขิตฺโต, อิธ ‘‘เวทนา อตฺตา’’ติ เอวํลทฺธิกสฺสาติ อยเมว วิเสโสฯ เตนาห ‘‘เอวญฺหิ สติ เวทนาย เอว เวทนา กตา โหตี’’ติอาทิฯ อิมิสฺสาติ ยาย เวทนาย สุขทุกฺขํ กตํ, อิมิสฺสาฯ ปุพฺเพปีติ สสฺสตาการโต ปุพฺเพปิฯ ปุริมญฺหิ อตฺถนฺติ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตํ อตฺถํฯ อฏฺฐกถายนฺติ โปราณฏฺฐกถายํฯ นฺติ ปุริมสุตฺเต วุตฺตมตฺถํฯ อสฺสาติ อิมสฺส สุตฺตสฺสฯ ยสฺมา ติมฺพรุโก ‘‘เวทนาว อตฺตา’’ติ คณฺหาติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อหํ สา เวทนา…เป.… น วทามี’’ติฯ

อญฺญา เวทนาติอาทีสุปิ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตนยเมวฯ การกเวทนาติ กตฺตุภูตเวทนาฯ เวทนาสุขทุกฺขนฺติ เวทนาภูตสุขทุกฺขํ กถิตํ, น วฏฺฏสุขทุกฺขํฯ ‘‘วิปากสุขทุกฺขเมว วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํ ‘‘สยํกตํ สุขํ ทุกฺข’’นฺติอาทิวจนโตฯ

ติมฺพรุกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ