2. โมฬิยผคฺคุนสุตฺตวณฺณนา

[12] อิมสฺมิํเยว ฐาเนติ ‘‘จตฺตาโรเม ภิกฺขุ…เป.… อาหารา’’ติ เอวํ จตฺตาโร อาหาเร สรูปโต ทสฺเสตฺวา ‘‘อิเม โข ภิกฺขเว…เป.… อนุคฺคหายา’’ติ นิคมนวเสน ทสฺสิเต อิมสฺมิํเยว ฐาเนฯ เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ จตุอาหารวิภาคทีปกํ เทสนํ อุทฺเทสวเสเนว นิฏฺฐาเปสิ, อุปริ อาวชฺเชตฺวา ตุณฺหี นิสีทิฯ ทิฏฺฐิคติโกติ อตฺตทิฏฺฐิวเสน ทิฏฺฐิคติโกฯ วรคนฺธวาสิตนฺติ สภาวสิทฺเธน จนฺทนคนฺเธน เจว ตทญฺญนานาคนฺเธน จ ปริภาวิตตฺตา วรคนฺธวาสิตํ ฯ รตนจงฺโกฏวเรนาติ รตนมเยน อุตฺตมจงฺโกฏเกนฯ เทสนานุสนฺธิํ ฆเฏนฺโตติ ยถาเทสิตาย เทสนาย อนุสนฺธิํ ฆเฏนฺโต, ยถา อุปริเทสนา วทฺเธยฺย, เอวํ อุสฺสาหํ กโรนฺโตฯ วิญฺญาณาหารํ อาหาเรตีติ ตสฺส อาหารณกิริยาย วุตฺตปุจฺฉาย ตํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปาเฏนฺโต ‘‘โย เอตํ…เป.… ภุญฺชติ วา’’ติ อาหฯ

วิญฺญาณาหาเร นาม อิจฺฉิเต ตสฺส อุปภุญฺชเกนปิ ภวิตพฺพํ, โส ‘‘โก นุ โข’’ติ อยํ ปุจฺฉาย อธิปฺปาโยฯ อุตุสมเยติ คพฺภวุฏฺฐานสมเยฯ โส หิ อุตุสมยสฺส มตฺตกสมยตฺตา ตถา วุตฺโตฯ ‘‘อุทเกน อณฺฑานิ มา นสฺสนฺตู’’ติ มหาสมุทฺทโต นิกฺขมิตฺวาฯ คิชฺฌโปตกา วิย อาหารสญฺเจตนาย ตานิ กจฺฉปณฺฑานิ มโนสญฺเจตนาหาเรน ยาเปนฺตีติ อยํ ตสฺส เถรสฺส ลทฺธิฯ กิญฺจาปิ อยํ ลทฺธีติ ผสฺสมโนสญฺเจตนาหาเรสุ กิญฺจาปิ เถรสฺส ยุตฺตา อยุตฺตา วา อยํ ลทฺธิฯ อิมํ ปญฺหนฺติ ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, วิญฺญาณาหารํ อาหาเรตี’’ติ อิมํ ปญฺหํ เอตาย ยถาวุตฺตาย ลทฺธิยา น ปน ปุจฺฉติ, อถ โข สตฺตุปลทฺธิยา ปุจฺฉตีติ อธิปฺปาโยฯ โสติ ทิฏฺฐิคติโกฯ น นิคฺคเหตพฺโพ อุมฺมตฺตกสทิสตฺตา อธิปฺปายํ อชานิตฺวา ปุจฺฉาย กตตฺตาฯ เตนาห ‘‘อาหาเรตีติ นาหํ วทามี’’ติอาทิฯ

ตสฺมิํ มยา เอวํ วุตฺเตติ ตสฺมิํ วจเน มยา ‘‘อาหาเรตี’’ติ เอวํ วุตฺเต สติฯ อยํ ปญฺโหติ ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, วิญฺญาณาหารํ อาหาเรตี’’ติ อยํ ปญฺโห ยุตฺโต ภเวยฺยฯ เอวํ ปุจฺฉิเต ปญฺเหติ สตฺตุปลทฺธิํ อนาทาย ‘‘กตมสฺส ธมฺมสฺส ปจฺจโย’’ติ เอวํ ธมฺมปวตฺตวเสเนว ปญฺเห ปุจฺฉิเตฯ เตเนว วิญฺญาเณนาติ เตเนว ปฏิสนฺธิวิญฺญาเณน สห อุปฺปนฺนํ นามญฺจ รูปญฺจ อตีตภเว ทิฏฺฐิคติกสฺส วเสน อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺตีติ อิธาธิปฺเปตํฯ นามรูเป ชาเต สตีติ นามรูเป นิพฺพตฺเต ตปฺปจฺจยภูตํ ภินฺทิตฺวา สฬายตนํ โหติฯ

ตตฺรายํ ปจฺจยวิภาโค – นามนฺติ เวทนาทิขนฺธตฺตยํ อิธาธิปฺเปตํ, รูปํ ปน สตฺตสนฺตติปริยาปนฺนํ, นิยมโต จตฺตาริ ภูตานิ ฉ วตฺถูนิ ชีวิตินฺทฺริยํ อาหาโร จฯ ตตฺถ วิปากนามํ ปฏิสนฺธิกฺขเณ หทยวตฺถุโน สหาโย หุตฺวา ฉฏฺฐสฺส มนายตนสฺส สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยสมฺปยุตฺตวิปากอตฺถิอวิคตปจฺจเยหิ สตฺตธา ปจฺจโย โหติฯ กิญฺจิ ปเนตฺถ เหตุปจฺจเยน กิญฺจิ อาหารปจฺจเยนาติ เอวํ อุกฺกํสาวกํโส เวทิตพฺโพฯ อิตเรสํ ปน ปญฺจายตนานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ สหาโย หุตฺวา สหชาตนิสฺสยวิปากวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน ฉธา ปจฺจโย โหติฯ กิญฺจิ ปเนตฺถ เหตุปจฺจเยน กิญฺจิ อาหารปจฺจเยนาติ สพฺพํ ปุริมสทิสํฯ ปวตฺเต วิปากนามํ วิปากสฺส ฉฏฺฐายตนสฺส วุตฺตนเยน สตฺตธา ปจฺจโย โหติ, อวิปากํ ปน อวิปากสฺส ฉฏฺฐสฺส ตโต วิปากปจฺจยํ อปเนตฺวา ปจฺจโย โหติฯ จกฺขายตนาทีนํ ปน ปจฺจุปฺปนฺนํ จกฺขุปสาทาทิวตฺถุกมฺปิ อิตรมฺปิ วิปากนามํ ปจฺฉาชาตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตปจฺจเยหิ จตุธา ปจฺจโย โหติ, ตถา อวิปากมฺปิ เวทิตพฺพํฯ รูปโต ปน วตฺถุรูปํ ปฏิสนฺธิยํ ฉฏฺฐสฺส สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตปจฺจเยหิ ฉธา ปจฺจโย โหติฯ จตฺตาริ ปน ภูตานิ จกฺขายตนาทีนํ ปญฺจนฺนํ สหชาตนิสฺสยอตฺถิอวิคตปจฺจเยหิ จตุธา ปจฺจโย โหติฯ รูปชีวิตํ อตฺถิอวิคตินฺทฺริยวเสน ติธา ปจฺจโย โหตีติ อยญฺเหตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน วิสุทฺธิมคฺคโต (วิสุทฺธิ. 2.594) คเหตพฺโพฯ

ปญฺหสฺส โอกาสํ เทนฺโตติ ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, ผุสตี’’ติ อิมสฺส ทิฏฺฐิคติกปญฺหสฺส โอกาสํ เทนฺโตฯ ตโต วิเวเจตุกาโมติ อธิปฺปาโยฯ สพฺพปเทสูติ ทิฏฺฐิคติเกน ภควตา จ วุตฺตปเทสุฯ สตฺโตติ อตฺตาฯ โส ปน อุจฺเฉทวาทิโนปิ ยาว น อุจฺฉิชฺชติ, ตาว อตฺเถวาติ ลทฺธิ, ปเคว สสฺสตวาทิโนฯ ภูโตติ วิชฺชมาโนฯ นิปฺผตฺโตติ นิปฺผนฺโนฯ น ตสฺส ทานิ นิปฺผาเทตพฺพํ กิญฺจิ อตฺถีติ ลทฺธิฯ อิทปฺปจฺจยา อิทนฺติ อิมสฺมา วิญฺญาณาหารปจฺจยา อิทํ นามรูปํฯ ปุน อิทปฺปจฺจยา อิทนฺติ อิมสฺมา นามรูปปจฺจยา อิทํ สฬายตนนฺติ เอวํ พหูสุ ฐาเนสุ ภควตา กถิตตฺตา ยถา ปจฺจยโต นิพฺพตฺตํ สงฺขารมตฺตมิทนฺติ สญฺญตฺติํ อุปคโตฯ เตนาปีติ สญฺญตฺตุปคเตนาปิฯ เอกาพทฺธํ กตฺวาติ ยถา ปุจฺฉาย อวสโร น โหติ, ตถา เอกาพทฺธํ กตฺวาฯ เทสนารุฬฺหนฺติ ยโต สฬายตนปทโต ปฏฺฐาย ‘‘สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ติอาทินา เทสนา ปฏิจฺจสมุปฺปาทวีถิํ อารุฬฺหเมวฯ

ตเมวาติ สฬายตนปทเมว คเหตฺวาฯ วิวชฺเชนฺโตติ วิวฏฺเฏนฺโตฯ เอวมาหาติ ‘‘ฉนฺนํตฺเววา’’ติอาทิอากาเรน เอวํ เทสิเต, ‘‘วิเนยฺยชโน ปฏิวิชฺฌตี’’ติ เอวมาหฯ วิญฺญาณาหาโร อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติยาติ เอวํ ปุริมภวโต อายติภวสฺส ปจฺจยวเสน มูลการณวเสน จ เทสิตตฺตา ‘‘วิญฺญาณนามรูปานํ อนฺตเร เอโก สนฺธี’’ติ วุตฺตํฯ ตทมินา วิญฺญาณคฺคหเณน อภิสงฺขารวิญฺญาณสฺสาปิ คหณํ กตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

โมฬิยผคฺคุนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[13] เย ปจฺจยสมวาเย เตนตฺตภาเวน สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺถา, เต พาหิรกลิงฺเค ฐิตาปิ เตเนว ตตฺถ สมตฺถตาโยเคน ภาวินํ สมิตพาหิตปาปตํ อเปกฺขิตฺวา สมณสมฺมตาเยว พฺราหฺมณสมฺมตาเยวาติ เต นิวตฺเตตุํ ‘‘สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌิตุํ อสมตฺถา’’ติ วุตฺตํฯ ทุกฺขสจฺจวเสนาติ ทุกฺขอริยสจฺจวเสนฯ อญฺญถา กถํ พาหิรกาปิ ชรามรณํ ทุกฺขนฺติ น ชานนฺติฯ สจฺจเทสนาภาวโต ‘‘สห ตณฺหายา’’ติ วุตฺตนฺติ เกจิฯ ตํ น สุฏฺฐุฯ ยสฺมา ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปฐมาภินิพฺพตฺติ, อิธ ชาตีติ อธิปฺเปตา, สา จ ตณฺหา เอว สนฺตาเนน, ตณฺเหว สา ชาติฯ ชรามรณญฺเจตฺถ ปากฏเมว อธิปฺเปตํ, น ขณิกํ, ตสฺมา สตณฺหา เอว ชาติชรามรณสฺส สมุทโยติ ภูตกถนเมตํ ทฏฺฐพฺพํฯ สมุทยสจฺจวเสน น ชานนฺตีติ โยชนาฯ เอส นโย เสสปเทสุปิฯ สพฺพปเทสูติ ยตฺถ ตณฺหา วิเสสนภาเวน วตฺตพฺพา, เตสุ สพฺพปเทสุฯ เยน สมนฺนาคตตฺตา ปุคฺคโล ปรมตฺถโต สมโณ พฺราหฺมโณติ วุจฺจติ, ตํ สามญฺญํ พฺรหฺมญฺญญฺจาติ อาห ‘‘อริย…เป.… พฺรหฺมญฺญญฺจา’’ติฯ เยน หิ ปวตฺตินิมิตฺเตน สมณ-สทฺโท พฺราหฺมณ-สทฺโท จ สเก อตฺเถ นิรุฬฺโห, ตสฺส วเสน อภินฺโนปิ เวเนยฺยชฺฌาสยโต ทฺวิธา กตฺวา วตฺตุํ อรหตีติ วุตฺตํ ‘‘อุภยตฺถาปี’’ติฯ เอกาทสสุ ฐาเนสุ จตฺตาริ สจฺจานิ กเถสิ อวิชฺชาสมุทยสฺส อนุทฺธฏตฺตาฯ

สมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ