เมนู

7. วิสาขสุตฺตวณฺณนา

[241] ปุรสฺส เอสาติ โปรี, จาตุริยยุตฺตตาฯ เตนาห ‘‘ปุรวาสีน’’นฺติอาทิฯ สา ปน ทุตวิลมฺพิตขลิตวเสน อปฺปสนฺนลูขตาทิโทสรหิตา โหตีติ อาห ‘‘ปุร…เป.… วาจายา’’ติฯ อสนฺทิทฺธายาติ มุตฺตวาจายฯ เตนาห ‘‘อปลิพุทฺธายา’’ติอาทิฯ น เอลํ โทสํ คเลตีติ อเนลคลา, อวิรุชฺฌนวาจาฯ เตนาห ‘‘นิทฺโทสายา’’ติฯ จตุสจฺจสฺส ปกาสกา, น กทาจิ สจฺจวิมุตฺตาติ อาห ‘‘จตุสจฺจปริยาปนฺนายา’’ติฯ ตา หิ จตฺตาริ สจฺจานิ ปริจฺฉิชฺช อาปาเทนฺติ ปฏิปาเทนฺติ ปวตฺเตนฺติฯ เตนาห ‘‘จตฺตาริ สจฺจานิ อมุญฺจิตฺวา ปวตฺตายา’’ติฯ ธโช นาม สพฺพธมฺเมหิ สมุสฺสิตฏฺเฐนฯ

วิสาขสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. นนฺทสุตฺตวณฺณฺณนา

[242] อารญฺญิโกติอาทีสุ อรญฺญกถาสีเสน เสนาสนปฏิสํยุตฺตานํ ธุตงฺคานํ, ปิณฺฑปาตกถาสีเสน ปิณฺฑปาตปฏิสํยุตฺตานํ, ปํสุกูลิกสีเสน จีวรปฏิสํยุตฺตานํ, ตคฺคหเณเนว วีริยนิสฺสิตธุตงฺคสฺส จ สมาทาย วตฺตนํ ทีปิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อาคเตน ภควตา อปรภาเค กถิตํ

นนฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ติสฺสสุตฺตวณฺณนา

[243] ภณฺฑกนฺติ ปตฺตจีวรํฯ นิสีทิเยว วตฺตสฺส อสิกฺขิตตฺตาฯ ตุชฺชนตฺเถน วาจา เอว สตฺติโยติ อาห ‘‘วาจาสตฺตีหี’’ติฯ

วาจาย สนฺนิโตทเกนาติ วจนสงฺขาเตน สมนฺตโต นิจฺจํ กตฺวา อุปตุทนโต สนฺนิตุทเกนฯ วิภตฺติอโลเปน โส นิทฺเทโสฯ เตนาห ‘‘วจนปโตเทนา’’ติฯ

อุจฺจกุเล ชาติ เอตสฺสาติ ชาติมา, พฺรหฺมชาติโก อิสิฯ มาตงฺโคติ จณฺฑาโลฯ ตตฺถาติ กุมฺภการสาลายํฯ

โอกาสํ ยาจิ กุมฺภการํฯ มหนฺตํ ทิสฺวา อาห – ‘‘ปฐมตรํ ปวิฏฺโฐ ปพฺพชิโต’’ติฯ ตตฺเถวาติ ตสฺสาเยว สาลาย ทฺวารํ นิสฺสาย ทฺวารสมีเปฯ เมติ มยาฯ ขม มยฺหนฺติ มยฺหํ อปราธํ ขมสฺสุฯ เตติ ตยาฯ ปุน เตติ ตวฯ คณฺหิ อุคฺคนฺตุํ อปฺปทานวเสนฯ เตนาห ‘‘นาสฺส อุคฺคนฺตุํ อทาสี’’ติฯ ปพุชฺฌิํสูติ นิทฺทาย ปพุชฺฌิํสุ ปกติยา ปพุชฺฌนเวลาย อุปคตตฺตาฯ

ฉโวติ นิหีโนฯ อนนฺตมาโยติ วิวิธมาโย มายาวีฯ

โสติ มตฺติกาปิณฺโฑฯ ‘‘สตฺตธา ภิชฺชี’’ติ เอตฺถายมธิปฺปาโย – ยํ เตน ตาปเสน ปารมิตาปริภาวนสมิทฺธาหิ นานาวิหารสมาปตฺติปริปูริตาหิ สีลทิฏฺฐิสมฺปทาทีหิ สุสงฺขตสนฺตาเน มหากรุณาธิวาเส มหาสตฺเต โพธิสตฺเต อริยูปวาทกมฺมํ อภิสปสงฺขาตํ ผรุสวจนํ ปวตฺติตํ, ตํ มหาสตฺตสฺส เขตฺตวิเสสภาวโต ตสฺส จ อชฺฌาสยผรุสตาย ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ หุตฺวา สเจ โส มหาสตฺตํ น ขมาเปติ, ตํ กกฺขฬํ หุตฺวา วิปจฺจนสภาวํ ชาตํ, ขมาปิเต ปน มหาสตฺเต ปโยคสมฺปตฺติปฏิพาหิตตฺตา อวิปากธมฺมตํ อาปชฺชติ อโหสิกมฺมภาวโตฯ อยญฺหิ อริยูปวาทปาปสฺส ทิฏฺฐธมฺมเวทนียสฺส จ ธมฺมตาฯ ยํ ตํ โพธิสตฺเตน สูริยุคฺคมนนิวารณํ กตํ, อยํ โพธิสตฺเตน ทิฏฺโฐ อุปาโยฯ เตน หิ อุพฺพาฬฺหา มนุสฺสา โพธิสตฺตสฺส สนฺติเก ตาปสํ อาเนตฺวา ขมาเปสุํฯ โสปิ จ มหาสตฺตสฺส คุเณ ชานิตฺวา ตสฺมิํ จิตฺตํ ปสาเทสิฯ ยํ ปนสฺส มตฺถเก มตฺติกาปิณฺฑสฺส ฐปนํ ตสฺส สตฺตธา ผาลนํ กตํ, ตํ มนุสฺสานํ จิตฺตานุรกฺขณตฺถํฯ อญฺญถา หิ อิเม ปพฺพชิตา สมานา จิตฺตสฺส วสํ วตฺตนฺติ, น ปน จิตฺตมตฺตโน วเส วตฺตาเปนฺตีติ มหาสตฺตมฺปิ เตน สทิสํ กตฺวา คณฺเหยฺยุํ, ตทสฺส เนสํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติฯ ปติรูปนฺติ ยุตฺตํฯ

ติสฺสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. เถรนามกสุตฺตวณฺณนา

[244] อตีเต ขนฺธปญฺจเกติ อตีเต อตฺตภาเวฯ ฉนฺทราคปฺปหาเนนาติ ฉนฺทราคสฺส อจฺจนฺตเมว ชหเนนฯ ปหีนํ นาม โหติ อนเปกฺขปริจฺจาคโตฯ ปฏินิสฺสฏฺฐํ นาม โหติ สพฺพโส ฉฑฺฑิตตฺตาฯ ตโย ภเวติ อิมินา อุปาทิณฺณกธมฺมานํเยว คหณํฯ สพฺพา ขนฺธายตนธาตุโย จาติ อิมินา อุปาทิณฺณานมฺปิ อนุปาทิณฺณานมฺปิ ทฺวิธา ปวตฺตโลกิยธมฺมานํ คหณํ อวิเสเสตฺวา วุตฺตตฺตาฯ วิทิตํ ปากฏํ กตฺวา ฐิตํ ปริญฺญาภิสมยวเสนฯ เตสฺเววาติ เตภูมกธมฺเมสุ เอวฯ อนุปลิตฺตํ อมถิตํ อสํกิลิฏฺฐํ ตณฺหาทิฏฺฐิสํกิเลสาภาวโตฯ ตเทว สพฺพนฺติ เหฏฺฐา ตีสุปิ ปเทสุ อิธ สพฺพคฺคหเณน คหิตํ เตภูมกวฏฺฏํฯ ชหิตฺวาติ ปหานาภิสมยวเสนฯ ตณฺหา ขียติ เอตฺถาติ ตณฺหกฺขยสงฺขาเต นิพฺพาเน วิมุตฺตํฯ ตมหนฺติ ตํ อุตฺตมปุคฺคลํ เอกวิหาริํ พฺรูมิ ตณฺหาทุติยสฺส อภาวโตฯ เอตฺถ จ ปริญฺญาปหานาภิสมยกถเนน อิตรมฺปิ อภิสมยํ อตฺถโต กถิตเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

เถรนามกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. มหากปฺปินสุตฺตวณฺณนา

[245] มหากปฺปิโนติ ปูชาวจนเมตํ ยถา ‘‘มหาโมคฺคลฺลาโน’’ติฯ ตถารูปนฺติ ‘‘พุทฺโธ ธมฺโม’’ติอาทิกํ คุณวิเสสวนฺตปฏิพทฺธํฯ สาสนนฺติ เทสนฺตรโต อาคตวจนํฯ ชงฺฆวาณิชาติ ชงฺฆจาริโน วาณิชาฯ กิญฺจิ สาสนนฺติ อปุพฺพปวตฺติทีปกํ กิญฺจิ วจนนฺติ ปุจฺฉิฯ ปีติ อุปฺปชฺชิ ยถา ตํ สุจิรํ กตาภินีหารตาย ปริปกฺกญาณสฺสฯ อปริมาณํ คุณสฺส อปริมาณโต สพฺพญฺญุคุณปริทีปนโต, เสสรตนทฺวเย นิยฺยานิกภาวทีปนโต ทิฏฺฐิสีลสามญฺเญน สํหตภาวทีปนโตติ วตฺตพฺพํฯ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน อปายทุกฺขโต สํสารทุกฺขโต จ อปตนฺเต ธาเรตีติ ธมฺโมฯ สุปริสุทฺธทิฏฺฐิสีลสามญฺเญน สํหโตติ สงฺโฆติฯ รตนตฺโถ ปน ติณฺณมฺปิ สทิโส เอวาติฯ

นวสตสหสฺสานิ อทาสิ เทวีฯ ตุมฺเหติ ราชินิํ คารเวน พหุวจเนน วทติฯ ราโคติ อนุคจฺฉนฺตราโคฯ

ชนิเตติ กมฺมกิเลเสหิ นิพฺพตฺติเตฯ กมฺมกิเลเสหิ ปชาตตฺตา ปชาติ ปชาสทฺโท ชนิตสทฺเทน สมานตฺโถติ อาห – ‘‘ชนิเต, ปชายาติ อตฺโถ’’ติฯ อฏฺฐหิ วิชฺชาหีติ อมฺพฏฺฐสุตฺเต (ที. นิ. 1.278) อาคตนเยนฯ