อายุํ สงฺขโรติ เอเตนาติ อายุสงฺขาโรฯ ยถา หิ กมฺมชรูปานํ ปวตฺติ ชีวิตินฺทฺริยปฏิพทฺธา, เอวํ อตฺตภาวสฺส ปวตฺติ ตปฺปฏิพทฺธาติฯ พหุวจนนิทฺเทโส ปน ปาฬิยํ เอกสฺมิํ ขเณ อเนกสตสงฺขสฺส ชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปลพฺภนโตฯ ตํ ชีวิตินฺทฺริยํฯ ตโต ยถาวุตฺตเทวตานํ ชวโต สีฆตรํ ขียติ อิตฺตรขณตฺตาฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘ชีวิตํ อตฺตภาโว จ, สุขทุกฺขา จ เกวลา;

เอกจิตฺตสมายุตฺตา, ลหุโส วตฺตเต ขโณ’’ติฯ (มหานิ. 10);

เภโทติ ภงฺโคฯ น สกฺกา ปญฺญาเปตุํ ตโตปิ อติวิย อิตฺตรขณตฺตาฯ

ธนุคฺคหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อาณิสุตฺตวณฺณนา

[229] อญฺเญ ราชาโน จ ภาคํ คณฺหนฺตา อิเม วิย ทสภาคํ คณฺหนฺตีติ เตสมยํ อนุคติ ปญฺญายติฯ มหาชนสฺส อานยนโต อานโกติ อาห ‘‘เอวํลทฺธนาโม’’ติฯ อิทานิ ตํ อาทิโต ปฏฺฐาย อาคมนานุกฺกมํ ทสฺเสตุํ ‘‘หิมวนฺเต กิรา’’ติอาทิมาหฯ กเรณุนฺติ กเรณุกํ, หตฺถินินฺติ อตฺโถฯ สกฺกริํสูติ อนตฺถปริหรณวเสน ปสตฺถูปหารวเสน จ ปูเชสุํฯ โอตรีติ กุฬีรทหํ ปาวิสิฯ ปฏิกฺกมิตฺวา ฐปนวเสน อปกฺกมิตฺวา ปติฯ

สุวณฺณรชตาทิมยนฺติ กิสฺมิญฺจิ ฉิทฺเท สุวณฺณมยํ, กิสฺมิญฺจิ รชตมยํ, กิสฺมิญฺจิ ผลิกมยํ อาณิํ ฆฏยิํสุ พนฺธิํสุฯ ปุพฺเพ ผริตฺวา ติฏฺฐนฺตสฺส ทฺวาทส โยชนานิ ปมาโณ เอตสฺสาติ ทฺวาทสโยชนปฺปมาโณ, สทฺโทฯ อถสฺส อเนกสตกาเล คจฺฉนฺเต อนฺโตสาลายมฺปิ ทุกฺเขน สุยฺยิตฺถ อาณิสงฺฆาฏมตฺตตฺตาฯ

คมฺภีราติ อคาธา ทุกฺโขคาฬฺหาฯ สลฺลสุตฺตญฺหิ ‘‘อนิมิตฺตมนญฺญาต’’นฺติอาทินา ปาฬิวเสน คมฺภีรํ, น อตฺถคมฺภีรํฯ

ตถา หิ ตตฺถ ตา ตา คาถา ทุวิญฺเญยฺยรูปา ติฏฺฐนฺติ, ทุวิญฺเญยฺยํ ญาเณน ทุกฺโขคาหนฺติ กตฺวา ‘‘คมฺภีร’’นฺติ วุจฺจติฯ ปุพฺพาปรมฺเปตฺถ กาสญฺจิ คาถานํ ทุวิญฺเญยฺยตาย ทุกฺโขคาหเมว, ตสฺมา ตํ ปาฬิวเสน ‘‘คมฺภีร’’นฺติ วุตฺตํ ‘‘ปาฬิวเสน คมฺภีรา สลฺลสุตฺตสทิสา’’ติฯ อิมินา นเยน ‘‘อตฺถวเสน คมฺภีรา’’ติ เอตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ มหาเวทลฺลสุตฺตสฺส อตฺถวเสน คมฺภีรตา ปากฏาเยวฯ โลกํ อุตฺตรตีติ โลกุตฺตโร, นววิธอปฺปมาณธมฺโม, โส อตฺถภูโต เอเตสํ อตฺถีติ โลกุตฺตราฯ เตนาห ‘‘โลกุตฺตรอตฺถทีปกา’’ติฯ สตฺตสุญฺญตธมฺมมตฺตเมวาติ สตฺเตน อตฺตนา สุญฺญตํ เกวลํ ธมฺมมตฺตเมวฯ อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพนฺติ จ ลิงฺควจนวิปลฺลาเสน วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อุคฺคเหตพฺเพ จ ปริยาปุณิตพฺเพ จา’’ติฯ กวิตาติ กวิโน กมฺมํ กวิกตาฯ ยสฺส ปน ยํ กมฺมํ, ตํ เตน กตนฺติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘กวิตาติ กวีหิ กตา’’ติฯ อิตรํ ‘‘กาเวยฺยา’’ติ ปทํ, กพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ‘‘กพฺพ’’นฺติ จ กวินา วุตฺตนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ตสฺเสว เววจน’’นฺติฯ จิตฺตกฺขราติ วิจิตฺราการอกฺขราฯ สาสนโต พหิภูตาติ น สาสนาวจราฯ เตสํ สาวเกหีติ ‘‘พุทฺธานํ สาวกา’’ติ อปญฺญาตานํ เยสํ เกสญฺจิ สาวเกหิฯ อนุคฺคยฺหมานาติ น อุคฺคยฺหมานา สวนธารณปริจยอตฺถูปปริกฺขาทิวเสน อนุคฺคยฺหมานาฯ อนฺตรธายนฺติ อทสฺสนํ คจฺฉนฺติฯ

อาณิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. กลิงฺครสุตฺตวณฺณนา

[230] กลิงฺครํ วุจฺจติ ขุทฺทกทารุขณฺฑํ, ตํ อุปธานํ เอเตสนฺติ กลิงฺครูปธานาฯ ลิจฺฉวี ปน ขทิรทณฺฑํ อุปธานํ กตฺวา ตทา วิหริํสุฯ ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ขทิรฆฏิกาสู’’ติอาทิฯ ปกติวิชฺชุสญฺญิโต นตฺถิ เอเตสํ ขโณ วิชฺฌเนติ อกฺขณเวธิโน ตโต สีฆตรํ วิชฺฌนโตฯ ‘‘อกฺขณ’’นฺติ วิชฺชุ วุจฺจติ อิตฺตรขณตฺตาฯ อกฺขโณภาเสน ลกฺขณเวธกา อกฺขณเวธิโนฯ อเนกธา ภินฺนสฺส วาลสฺส วิชฺฌเนน วาลเวธิโนฯ วาเลกเทโส หิ อิธ ‘‘วาโล’’ติ คหิโตฯ

พหุเทว ทิวสภาคํ ปธานานุโยคโต อุปฺปนฺนทรถปริสฺสมวิโนทนตฺถํ นฺหายิตฺวาฯ เต สนฺธายาติ เต ตถารูเป ปธานกมฺมิกภิกฺขู สนฺธายฯ อิทํ อิทานิ วุจฺจมานํ อตฺถชาตํ วุตฺตํ โปราณฏฺฐกถายํฯ