6. ธนุคฺคหสุตฺตวณฺณนา

[228] ทฬฺหธนุโนติ ถิรตรธนุโนฯ อิทานิ ตสฺส ถิรตรภาวํ ปริจฺเฉทโต ทสฺเสตุํ ‘‘ทฬฺหธนู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ทฺวิสหสฺสถามนฺติ ปลานํ ทฺวิสหสฺสถามํฯ วุตฺตเมวตฺถํ ปากฏตรํ กตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยสฺสาติ ธนุโนฯ อาโรปิตสฺสาติ ชิยํ อาโรปิตสฺสฯ ชิยาพทฺโธติ ชิยาย พทฺโธฯ ปถวิโต มุจฺจติ, เอตํ ‘‘ทฺวิสหสฺสถาม’’นฺติ เวทิตพฺพํ ฯ โลหสีสาทีนนฺติ กาฬโลหตมฺพโลหสีสาทีนํฯ ภาโรติ ปุริสภาโร, โส ปน มชฺฌิมปุริสสฺส วเสน เอทิสํ ตสฺส พลํ ทฏฺฐพฺพํฯ อุคฺคหิตสิปฺปา ธนุเวทสิกฺขาวเสนฯ จิณฺณวสีภาวา ลกฺเขสุ อวิรชฺฌนสรกฺเขปวเสนฯ กตํ ราชกุลาทีสุ อุปคนฺตฺวา อสนํ สรกฺเขโป เอเตหีติ กตูปสนาติ อาห ‘‘ราชกุลาทีสุ ทสฺสิตสิปฺปา’’ติฯ

‘‘โพธิสตฺโต จตฺตาริ กณฺฑานิ อาหรี’’ติ วตฺวา ตเมว อตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ‘‘ตทา กิรา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ชวิสฺสามาติ ธาวิสฺสามฯ อคฺคิ อุฏฺฐหีติ สีฆปตนสนฺตาเปน จ สูริยรสฺมิสนฺตาปสฺส อาสนฺนภาเวน จ อุสุมา อุฏฺฐหิฯ ปกฺขปญฺชเรนาติ ปกฺขชาลนฺตเรนฯ

นิวตฺติตฺวาติ ‘‘นิปฺปโยชนมิทํ ชวน’’นฺติ นิวตฺติตฺวาฯ ปตฺตกฏาเหน โอตฺถฏปตฺโต วิยาติ ปิหิตปตฺโต วิย อโหสิ, เวคสา ปตเนน นครสฺส อุปริ อากาสสฺส นิริกฺขณํ อโหสิฯ สญฺจาริตตฺตา อเนกหํสสหสฺสสทิโส ปญฺญายิ เสยฺยถาปิ โพธิสตฺตสฺส ธนุคฺคหกาเล สรกูฏาทิทสฺสเนฯ

ทุกฺกรนฺติ ตสฺส อทสฺสนํ สนฺธายาห, น อตฺตโน ปตนํฯ สูริยมณฺฑลญฺหิ อติสีเฆน ชเวน คจฺฉนฺตมฺปิ ปญฺญาสโยชนายามวิตฺถตํ อตฺตโน วิปุลตาย ปภสฺสรตาย จ สตฺตานํ จกฺขุสฺส โคจรภาวํ คจฺฉติ, ชวนหํโส ปน ตาทิเสน สูริเยน สทฺธิํ ชเวน คจฺฉนฺโต น ปญฺญาเยยฺยฯ ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘น สกฺกา ตยา ปสฺสิตุ’’นฺติฯ จตฺตาโร อกฺขณเวธิโนฯ คนฺตฺวา คหิเต โสตุํ ฆณฺฑํ ปิฬนฺธาเปตฺวา สยํ ปุรตฺถาภิมุโข นิสินฺโนฯ ปุรตฺถิมทิสาภิมุขํ คตกณฺฑํ สนฺธายาห ‘‘ปฐมกณฺเฑเนว สทฺธิํ อุปฺปติตฺวา’’ติฯ เต จตฺตาริ กณฺฑานิ เอกกฺขเณเยว ขิปิํสุฯ

อายุํ สงฺขโรติ เอเตนาติ อายุสงฺขาโรฯ ยถา หิ กมฺมชรูปานํ ปวตฺติ ชีวิตินฺทฺริยปฏิพทฺธา, เอวํ อตฺตภาวสฺส ปวตฺติ ตปฺปฏิพทฺธาติฯ พหุวจนนิทฺเทโส ปน ปาฬิยํ เอกสฺมิํ ขเณ อเนกสตสงฺขสฺส ชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปลพฺภนโตฯ ตํ ชีวิตินฺทฺริยํฯ ตโต ยถาวุตฺตเทวตานํ ชวโต สีฆตรํ ขียติ อิตฺตรขณตฺตาฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘ชีวิตํ อตฺตภาโว จ, สุขทุกฺขา จ เกวลา;

เอกจิตฺตสมายุตฺตา, ลหุโส วตฺตเต ขโณ’’ติฯ (มหานิ. 10);

เภโทติ ภงฺโคฯ น สกฺกา ปญฺญาเปตุํ ตโตปิ อติวิย อิตฺตรขณตฺตาฯ

ธนุคฺคหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อาณิสุตฺตวณฺณนา

[229] อญฺเญ ราชาโน จ ภาคํ คณฺหนฺตา อิเม วิย ทสภาคํ คณฺหนฺตีติ เตสมยํ อนุคติ ปญฺญายติฯ มหาชนสฺส อานยนโต อานโกติ อาห ‘‘เอวํลทฺธนาโม’’ติฯ อิทานิ ตํ อาทิโต ปฏฺฐาย อาคมนานุกฺกมํ ทสฺเสตุํ ‘‘หิมวนฺเต กิรา’’ติอาทิมาหฯ กเรณุนฺติ กเรณุกํ, หตฺถินินฺติ อตฺโถฯ สกฺกริํสูติ อนตฺถปริหรณวเสน ปสตฺถูปหารวเสน จ ปูเชสุํฯ โอตรีติ กุฬีรทหํ ปาวิสิฯ ปฏิกฺกมิตฺวา ฐปนวเสน อปกฺกมิตฺวา ปติฯ

สุวณฺณรชตาทิมยนฺติ กิสฺมิญฺจิ ฉิทฺเท สุวณฺณมยํ, กิสฺมิญฺจิ รชตมยํ, กิสฺมิญฺจิ ผลิกมยํ อาณิํ ฆฏยิํสุ พนฺธิํสุฯ ปุพฺเพ ผริตฺวา ติฏฺฐนฺตสฺส ทฺวาทส โยชนานิ ปมาโณ เอตสฺสาติ ทฺวาทสโยชนปฺปมาโณ, สทฺโทฯ อถสฺส อเนกสตกาเล คจฺฉนฺเต อนฺโตสาลายมฺปิ ทุกฺเขน สุยฺยิตฺถ อาณิสงฺฆาฏมตฺตตฺตาฯ

คมฺภีราติ อคาธา ทุกฺโขคาฬฺหาฯ สลฺลสุตฺตญฺหิ ‘‘อนิมิตฺตมนญฺญาต’’นฺติอาทินา ปาฬิวเสน คมฺภีรํ, น อตฺถคมฺภีรํฯ