เมนู

12. ปรํมรณสุตฺตวณฺณนา

[155] ยถา อตีตกปฺเป อตีตาสุ ชาตีสุ กมฺมกิเลสวเสน อาคโต, ตถา เอตรหิปิ อาคโตติ ตถาคโต, ยถา ยถา วา ปน กมฺมํ กตูปจิตํ, ตถา ตํ ตํ อตฺตภาวํ อาคโต อุปคโต อุปปนฺโนติ ตถาคโต, สตฺโตติ อาห ‘‘ตถาคโตติ สตฺโต’’ติฯ เอตนฺติ ‘‘เอวํ โหติ ภวติ ติฏฺฐติ สสฺสติสม’’นฺติ เอวํ ปวตฺตํ ทิฏฺฐิคตํฯ อตฺถสนฺนิสฺสิตํ น โหตีติ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺถโต สุขนฺติ ปสตฺถสนฺนิสฺสิตํ น โหติฯ อาทิพฺรหฺมจริยกนฺติ เอตฺถ มคฺคพฺรหฺมจริยํ อธิปฺเปตํ ตสฺส ปธานภาวโตฯ ตสฺส ปน เอตํ ทิฏฺฐิคตํ อาทิปฏิปทามตฺตํ น โหติ อนุปการกตฺตา วิโลมนโต จฯ ตโต เอว อิตรพฺรหฺมจริยสฺสปิ อนิสฺสโยวฯ เสสํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ

ปรํมรณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. สทฺธมฺมปฺปติรูปกสุตฺตวณฺณนา

[156] อาชานาติ เหฏฺฐิมมคฺเคหิ ญาตมริยาทํ อนติกฺกมิตฺวาว ชานาติ ปฏิวิชฺฌตีติ อญฺญา, อคฺคมคฺคปญฺญาฯ อญฺญสฺส อยนฺติ อญฺญา, อรหตฺตผลํฯ เตนาห ‘‘อรหตฺเต’’ติฯ

โอภาเสติ โอภาสนิมิตฺตํฯ ‘‘จิตฺตํ วิกมฺปตี’’ติ ปททฺวยํ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ โอภาเสติ วิสยภูเตฯ อุปกฺกิเลเสหิ จิตฺตํ วิกมฺปตีติ โยชนาฯ เตนาห ‘‘เยหิ จิตฺตํ ปเวธตี’’ติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ

อุปฏฺฐาเนติ สติยํฯ อุเปกฺขาย จาติ วิปสฺสนุเปกฺขาย จฯ เอตฺถ จ วิปสฺสนาจิตฺตสมุฏฺฐานสนฺตานวินิมุตฺตํ ปภาสนํ รูปายตนํ โอภาโสฯ ญาณาทโย วิปสฺสนาจิตฺตสมฺปยุตฺตาวฯ สกสกกิจฺเจ สวิเสโส หุตฺวา ปวตฺโต อธิโมกฺโข สทฺธาธิโมกฺโขฯ อุปฏฺฐานํ สติฯ อุเปกฺขาติ อาวชฺชนุเปกฺขาฯ สา หิ อาวชฺชนจิตฺตสมฺปยุตฺตา เจตนาฯ อาวชฺชนอชฺฌุเปกฺขนวเสน ปวตฺติยา อิธ ‘‘อาวชฺชนุเปกฺขา’’ติ วุจฺจติฯ ปุน อุเปกฺขายาติ วิปสฺสนุเปกฺขาว อเนน สมชฺฌตฺตตาย เอวํ วุตฺตาฯ นิกนฺติ นาม วิปสฺสนาย นิกามนา อเปกฺขาฯ สุขุมตรกิเลโส วา สิยา ทุวิญฺเญยฺโยฯ

อิมานิ ทส ฐานานีติ อิมานิ โอภาสาทีนิ อุปกฺกิเลสุปฺปตฺติยา ฐานานิ อุปกฺกิเลสวตฺถูนิฯ ปญฺญา ยสฺส ปริจิตาติ ยสฺส ปญฺญา ปริจิตวตี ยาถาวโต ชานาติฯ ‘‘อิมานิ นิสฺสาย อทฺธา มคฺคปฺปตฺโต ผลปฺปตฺโต อห’’นฺติ ปวตฺตอธิมาโน ธมฺมุทฺธจฺจํ ธมฺมูปนิสฺสโย วิกฺเขโปฯ ตตฺถ กุสโล หิ ตํ ยาถาวโต ชานนฺโต น จ ตตฺถ สมฺโมหํ คจฺฉติ

อธิคมสทฺธมฺมปฺปติรูปกํ นาม อนธิคเต อธิคตมานิภาวาวหตฺตาฯ ยทคฺเคน วิปสฺสนาญาณสฺส อุปกฺกิเลโส, ตทคฺเคน ปฏิปตฺติสทฺธมฺมปฺปติรูปโกติปิ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ ธาตุกถาติ มหาธาตุกถํ วทติฯ เวทลฺลปิฏกนฺติ เวตุลฺลปิฏกํฯ ตํ นาคภวนโต อานีตนฺติ วทนฺติฯ วาทภาสิตนฺติ อปเรฯ อพุทฺธวจนํ พุทฺธวจเนน วิรุชฺฌนโตฯ น หิ สมฺพุทฺโธ ปุพฺพาปรวิรุทฺธํ วทติฯ ตตฺถ สลฺลํ อุปฏฺฐเปนฺติ กิเลสวินยํ น สนฺทิสฺสติ, อญฺญทตฺถุ กิเลสุปฺปตฺติยา ปจฺจโย โหตีติฯ

อวิกฺกยมานนฺติ วิกฺกยํ อคจฺฉนฺตํฯ นฺติ สุวณฺณภณฺฑํฯ

น สกฺขิํสุ ญาณสฺส อวิสทภาวโตฯ เอส นโย อิโต ปเรสุปิฯ

อิทานิ ‘‘ภิกฺขู ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตา อเหสุ’’นฺติอาทินา วุตฺตเมว อตฺถํ การณโต วิภาเวตุํ ปุน ‘‘ปฐมโพธิยํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปฏิปตฺติํ ปูรยิํสูติ อตีเต กทา เต ปฏิสมฺภิทาวหํ ปฏิปตฺติํ ปูรยิํสุ? ปฐมโพธิกาลิกา ภิกฺขูฯ น หิ อตฺตสมฺมาปณิธิยา ปุพฺเพกตปุญฺญตาย จ วินา ตาทิสํ ภวติฯ เอส นโย อิโต ปเรสุปิฯ ตทา ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม อนฺตรหิโต นาม ภวิสฺสตีติ เอเตน อริยมคฺเคน อาสนฺนา เอว ปุพฺพภาคปฏิปทา ปฏิปตฺติสทฺธมฺโมติ ทสฺเสติฯ

ทฺวีสูติ สุตฺตาภิธมฺมปิฏเกสุ อนฺตรหิเตสุปิฯ อนนฺตรหิตเมว อธิสีลสิกฺขายํ ฐิตสฺส อิตรสิกฺขาทฺวยสมุฏฺฐาปิตโตฯ กิํ การณาติ เกน การเณน, อญฺญสฺมิํ ธมฺเม อนฺตรหิเต อญฺญตรสฺส ธมฺมสฺส อนนฺตรธานํ วุจฺจตีติ อธิปฺปาโยฯ ปฏิปตฺติยา ปจฺจโย โหติ อนวเสสโต ปฏิปตฺติกฺกมสฺส ปริทีปนโตฯ ปฏิปตฺติ อธิคมสฺส ปจฺจโย วิเสสลกฺขณปฏิเวธภาวโตฯ ปริยตฺติเยว ปมาณํ สาสนสฺส ฐิติยาติ อธิปฺปาโยฯ

นนุ จ สาสนํ โอสกฺกิตํ ปริยตฺติยา วตฺตมานายาติ อธิปฺปาโยฯ อนาราธกภิกฺขูติ สีลมตฺตสฺสปิ น อาราธโก ทุสฺสีโลฯ อิมสฺมินฺติ อิมสฺมิํ ปาติโมกฺเขฯ วตฺตนฺตาติ ‘‘สีลํ อโกเปตฺวา ฐิตา อตฺถี’’ติ ปุจฺฉิฯ

เอเตสูติ เอวํ มหนฺเตสุ สกลํ โลกํ อชฺโฌตฺถริตุํ สมตฺเถสุ จตูสุ มหาภูเตสุฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อญฺเญน เกนจิ อติมหนฺเตนปิ สทฺธมฺโม น อนฺตรธายติ, สมยนฺตเรน ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ, ตสฺมาฯ เอวมาหาติ อิทานิ วุจฺจมานาการํ วทติฯ

อาทานํ อาทิ, อาทิ เอว อาทิกนฺติ อาห ‘‘อาทิเกนาติ อาทาเนนา’’ติฯ เหฏฺฐาคมนียาติ อโธภาคคมนียา, อปายทุกฺขสฺส สํสารทุกฺขสฺส จ นิพฺพตฺตกาติ อตฺโถฯ คารวรหิตาติ ครุการรหิตาฯ ปติสฺสยนํ นีจภาเวน ปติพทฺธวุตฺติตา, ปติสฺโส ปติสฺสโยติ อตฺถโต เอกํ, โส เอเตสํ นตฺถีติ อาห ‘‘อปฺปติสฺสาติ อปฺปติสฺสยา อนีจวุตฺติกา’’ติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

สทฺธมฺมปฺปติรูปกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

กสฺสปสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

6. ลาภสกฺการสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค