11. จีวรสุตฺตวณฺณนา

[154] ราชคหสฺส ทกฺขิณภาเค คิริ ทกฺขิณาคิริ ณ-กาเร อ-การสฺส ทีฆํ กตฺวา, ตสฺส ทกฺขิณภาเค ชนปโทปิ ‘‘ทกฺขิณาคิรี’’ติ วุจฺจติ, ‘‘คิริโต ทกฺขิณภาโค’’ติ กตฺวาฯ เอกทิวเสนาติ เอเกน ทิวเสน อุปฺปพฺพาเชสุํ เตสํ สทฺธาปพฺพชิตาภาวโตฯ

ยตฺถ จตฺตาโร วา อุตฺตริ วา ภิกฺขู อกปฺปิยนิมนฺตนํ สาทิยิตฺวา ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ เอกโต ปฏิคฺคณฺหิตฺวา ภุญฺชนฺติ, เอตํ คณโภชนํ นาม, ตํ ติณฺณํ ภิกฺขูนํ ภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ ‘‘ติกโภชนํ ปญฺญตฺต’’นฺติ วจเนน คณโภชนํ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ตโย อตฺถวเส ปฏิจฺจ อนุญฺญาตตฺตาปิ ‘‘ติกโภชน’’นฺติ วทนฺติฯ

‘‘ทุมฺมงฺกูนํ นิคฺคโห เอว เปสลานํ ผาสุวิหาโร’’ติ อิทํ เอกํ องฺคํฯ เตเนวาห ‘‘ทุมฺมงฺกูนํ นิคฺคเหเนวา’’ติอาทิฯ ‘‘ยถา เทวทตฺโต…เป.… สงฺฆํ ภินฺเทยฺยุ’’นฺติ อิมินา การเณน ติกโภชนํ ปญฺญตฺตํฯ

อถ กิญฺจรหีติ อถ กสฺมา ตฺวํ อสมฺปนฺนคณํ พนฺธิตฺวา จรสีติ อธิปฺปาโยฯ อสมฺปนฺนาย ปริสาย จาริกาจรณํ กุลานุทฺทยาย น โหติ, กุลานํ ฆาติตตฺตาติ อธิปฺปาเยน เถโร ‘‘สสฺสฆาตํ มญฺเญ จรสี’’ติอาทิมโวจฯ

โสเธนฺโต ตสฺสา อติวิย ปริสุทฺธภาวทสฺสเนนฯ อุทฺทิสิตุํ น ชานามิ ตถา จิตฺตสฺเสว อนุปฺปนฺนปุพฺพตฺตาฯ กิญฺจนํ กิเลสวตฺถุฯ สงฺคเหตพฺพเขตฺตวตฺถุ ปลิโพโธ, อาลโย อเปกฺขาฯ โอกาสาภาวโตติ พหุกิจฺจกรณียตาย กุสลกิริยาย โอกาสาภาวโตฯ สนฺนิปาตฏฺฐานโตติ สงฺเกตํ กตฺวา วิย กิเลสรชานํ ตตฺถ สนฺนิชฺฌปวตฺตนโตฯ

สิกฺขตฺตยพฺรหฺมจริยนฺติ อธิสีลสิกฺขาทิสิกฺขตฺตยสงฺคหํ พฺรหฺมํ เสฏฺฐํ จริยํฯ ขณฺฑาทิภาวาปาทเนน อขณฺฑํ กตฺวาฯ ลกฺขณวจนญฺเหตํฯ กิญฺจิ สิกฺเขกเทสํ อเสเสตฺวา เอกนฺเตเนว ปริปูเรตพฺพตาย เอกนฺตปริปุณฺณํฯ จิตฺตุปฺปาทมตฺตมฺปิ สํกิเลสมลํ อนุปฺปาเทตฺวา อจฺจนฺตเมว วิสุทฺธํ กตฺวา ปริหริตพฺพตาย เอกนฺตปริสุทฺธํฯ ตโต เอว สงฺขํ วิย ลิขิตนฺติ สงฺขลิขิตํฯ เตนาห ‘‘ลิขิตสงฺขสทิส’’นฺติฯ

ทาฐิกาปิ ตคฺคหเณเนว คเหตฺวา ‘‘มสฺสุ’’ตฺเวว วุตฺตํ, น เอตฺถ เกวลํ มสฺสุเยวาติ อตฺโถฯ กสาเยน รตฺตานิ กาสายานิฯ

วงฺคสาฏโกติ วงฺคเทเส อุปฺปนฺนสาฏโกฯ เอสาติ มหากสฺสปตฺเถโรฯ อภินีหารโต ปฏฺฐาย ปณิธานโต ปภุติ, อยํ อิทานิ วุจฺจมานาฯ อคฺคสาวกทฺวยํ อุปาทาย ตติยตฺตา ‘‘ตติยสาวก’’นฺติ วุตฺตํฯ อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสนฺติ ภิกฺขูนํ สตสหสฺสญฺเจว สฏฺฐิสหสฺสานิ จ อฏฺฐ จ สหสฺสานิฯ

อยญฺจ อยญฺจ คุโณติ สีลโต ปฏฺฐาย ยาว อคฺคผลา คุโณติ กิตฺเตนฺโต มหาสมุทฺทํ ปูรยมาโน วิย กเถสิฯ

โกลาหลนฺติ เทวตาหิ นิพฺพตฺติโต โกลาหโลฯ

ขุทฺทกาทิวเสน ปญฺจวณฺณาฯ ตรณํ วา โหตุ มรณํ วาติ มโหฆํ โอคาหนฺโต ปุริโส วิย มจฺเฉรสมุทฺทํ อุตฺตรนฺโต ปจฺฉาปิ…เป.… ปาทมูเล ฐเปสิ ภควโต ธมฺมเทสนาย มจฺเฉรปหานสฺส กถิตตฺตาฯ

สตฺถุ คุณา กถิตา นาม โหนฺตีติ วุตฺตํ ‘‘สตฺถุ คุเณ กเถนฺตสฺสา’’ติฯ ตโต ปฏฺฐายาติ ตทา สตฺถุ สมฺมุขา ธมฺมสฺสวนโต ปฏฺฐายฯ

ตถาคตมญฺจสฺสาติ ตถาคตสฺส ปริโภคมญฺจสฺสฯ ทานํ ทตฺวา พฺราหฺมณสฺส ปุโรหิตฏฺฐาเน ฐเปสิฯ ตาทิสสฺเสว เสฏฺฐิโน ธีตา หุตฺวาฯ

อทินฺนวิปากสฺสาติ ปุพฺเพ กตูปจิตสฺส สพฺพโส น ทินฺนวิปากสฺสฯ ตสฺส กมฺมสฺสาติ ตสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺเต ปิณฺฑปาตํ ฉินฺทิตฺวา กลลปูรณกมฺมสฺสฯ ตสฺมิํเยว อตฺตภาเว สตฺตสุ ฐาเนสุ ทุคฺคนฺธสรีรตาย ปฏินิวตฺติตาฯ อิฏฺฐกปนฺตีติ สุวณฺณิฏฺฐกปนฺติฯ ฆฏนิฏฺฐกายาติ ตสฺส ปนฺติยํ ปฐมํ ฐปิตอิฏฺฐกาย สทฺธิํ ฆเฏตพฺพอิฏฺฐกาย อูนา โหติฯ ภทฺทเก กาเลติ อีทิสิยา อิฏฺฐกาย อิจฺฉิตกาเลเยว อาคตาสิฯ เตน พนฺธเนนาติ เตน สิเลสสมฺพนฺเธนฯ

โอลมฺพกาติ มุตฺตามณิมยา โอลมฺพกาฯ ปุญฺญนฺติ นตฺถิ โน ปุญฺญํ ตํ, ยํ นิมิตฺตํ ยํ การณา อิโต สุขุมตรสฺส ปฏิลาโภ สิยาติ อตฺโถฯ ปุญฺญนิยาเมนาติ ปุญฺญานุภาวสิทฺเธน นิยาเมนฯ โส จ อสฺส พาราณสิรชฺชํ ทาตุํ กโตกาโสฯ

ผุสฺสรถนฺติ มงฺคลรถํฯ อุณฺหีสํ วาลพีชนี ขคฺโค มณิปาทุกา เสตจฺฉตฺตนฺติ ปญฺจวิธํ ราชกกุธภณฺฑํ ฯ เสตจฺฉตฺตํ วิสุํ คหิตํฯ ทิพฺพวตฺถํ สาทิยิตุํ ปุญฺญานุภาวโจทิโต ‘‘นนุ ตาตา ถูล’’นฺติอาทิมาหฯ

ปญฺจ จงฺกมนสตานีติ เอตฺถ อิติ-สทฺเทน อาทิอตฺเถน อคฺคิสาลาทีนิ ปพฺพชิตสารุปฺปฏฺฐานานิ สงฺคณฺหาติฯ

สาธุกีฬิตนฺติ อริยานํ ปรินิพฺพุตฏฺฐาเน กาตพฺพสกฺการํ วทติฯ

นปฺปมชฺชิ นิโรคา อยฺยาติ ปุจฺฉิตาการทสฺสนํฯ ปรินิพฺพุตา เทวาติ เทวี ปฏิวจนํ อทาสิฯ ปฏิยาเทตฺวาติ นิยฺยาเตตฺวาฯ สมณกปพฺพชฺชนฺติ สมิตปาเปหิ อริเยหิ อนุฏฺฐาตพฺพปพฺพชฺชํฯ โส หิ ราชา ปจฺเจกพุทฺธานํ เวสสฺส ทิฏฺฐตฺตา ‘‘อิทเมว ภทฺทก’’นฺติ ตาทิสํเยว ลิงฺคํ คณฺหิฯ

ตตฺเถวาติ พฺรหฺมโลเกเยวฯ วีสติเม วสฺเส สมฺปตฺเตติ อาหริตฺวา สมฺพนฺโธฯ พฺรหฺมโลกโต อาคนฺตฺวา นิพฺพตฺตตฺตา พฺรหฺมจริยาธิการสฺส จิรกาลํ สงฺคหิตตฺตา ‘‘เอวรูปํ กถํ มา กเถถา’’ติอาทิมาหฯ

วีสติ ธรณานิ ‘‘นิกฺข’’นฺติ วทนฺติฯ อลภนฺโต น วสามีติ สญฺญาเปสฺสามีติ สมฺพนฺโธฯ

อิตฺถากโรติ อิตฺถิรตนสฺส อุปฺปตฺติฏฺฐานํฯ อยฺยธีตาติ อมฺหากํ อยฺยสฺส ธีตา, ภทฺทกาปิลานีติ อตฺโถฯ ปสาทรูเปน นิพฺพิสิฏฺฐตาย ‘‘มหาคีว’’นฺติ ปฏิมาย สทิสภาวมาหฯ เตนาห ‘‘อยฺยธีตายา’’ติอาทิฯ

สมานปณฺณนฺติ สทิสปณฺณํ, กุมารสฺส กุมาริยา จ วุตฺตนฺตปณฺณํฯ

อิโต จ เอตฺโต จาติ เต ปุริสา สมาคมฏฺฐานโต มคธรฏฺเฐ มหาติตฺถคามํ มทฺทรฏฺเฐ สาคลนครญฺจ อุทฺทิสฺส ปกฺกมนฺตา อญฺญมญฺญํ วิสฺสชฺเชนฺตา นาม โหนฺตีติ ‘‘อิโต จ เอตฺโต จ เปเสสุ’’นฺติ วุตฺตาฯ

ปุปฺผทามนฺติ หตฺถิหตฺถปฺปมาณํ ปุปฺผทามํฯ ตานิ ปุปฺผทามานิฯ เตติ อุโภ ภทฺทา เจว ปิปฺปลิกุมาโร จฯ โลกามิเสนาติ เคหสฺสิตเปเมน, กามสฺสาเทนาติ อตฺโถฯ อสํสฏฺฐาติ น สํสฏฺฐา ฯ วิจารยิํสุ ฆเฏ ชลนฺเตน วิย ปทีเปน อชฺฌาสเยน สมุชฺชลนฺเตน วิโมกฺขพีเชน สมุสฺสาหิตจิตฺตาฯ ยนฺตพทฺธานีติ สสฺสสมฺปาทนตฺถํ ตตฺถ ตตฺถ อิฏฺฐกทฺวารกวาฏโยชนวเสน ยนฺตพทฺธอุทกนิกฺขมนตุมฺพานิฯ กมฺมนฺโตติ กสิกมฺมกรณฏฺฐานํฯ ทาสคามาติ ทาสานํ วสนคามาฯ

โอสาเปตฺวาติ ปกฺขิปิตฺวาฯ อากปฺปกุตฺตวเสนาติ อาการวเสน กิริยาวเสน จฯ อนนุจฺฉวิกนฺติ ปพฺพชิตเวสสฺส อนนุรูปํฯ ตสฺส มตฺถเกติ ทฺเวธาปถสฺส ทฺวิธาภูตฏฺฐาเนฯ

เอเตสํ สงฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตีติ นิสีทีติ สมฺพนฺโธฯ สา ปน สตฺถุ ตตฺถ นิสชฺชา เอทิสีติ ทสฺเสตุํ ‘‘นิสีทนฺโต ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยา พุทฺธานํ อปริมิตกาลสงฺคหิตา อจินฺเตยฺยาปริเมยฺยปุญฺญสมฺภารูปจยนิพฺพตฺตา นิรูปิตสภาวพุทฺธคุณวิชฺโชติตา ลกฺขณานุพฺยญฺชนสมุชฺชลา พฺยามปฺปภาเกตุมาลาลงฺกตา สภาวสิทฺธตาย อกิตฺติมา รูปกายสิรี, ตํเยว มหากสฺสปสฺส อทิฏฺฐปุพฺพํ ปสาทสํวฑฺฒนตฺถํ อนิคฺคเหตฺวา นิสินฺโน ภควา ‘‘พุทฺธเวสํ คเหตฺวา…เป.… นิสีที’’ติ วุตฺโตฯ อสีติหตฺถํ ปเทสํ พฺยาเปตฺวา ปวตฺติยา ‘‘อสีติหตฺถา’’ติ วุตฺตาฯ สตสาโขติ พหุสาโข อเนกสาโขฯ สุวณฺณวณฺโณ อโหสิ นิรนฺตรํ พุทฺธรสฺมีหิ สมนฺตโต สโมกิณฺณตฺตาฯ เอวํ วุตฺตปฺปกาเรน เวทิตพฺพาฯ

ราชคหํ นาฬนฺทนฺติ จ สามิอตฺเถ อุปโยควจนํ อนฺตราสทฺทโยคโตติ อาห ‘‘ราชคหสฺส นาฬนฺทาย จา’’ติฯ น หิ เม อิโต อญฺเญน สตฺถารา ภวิตุํ สกฺกา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺเถหิ สตฺตานํ ยถารหํ อนุสาสนสมตฺถสฺส อญฺญสฺส สเทวเก อภาวโตฯ น หิ เม อิโต อญฺเญน สุคเตน ภวิตุํ สกฺกา โสภนคมนคุณคณยุตฺตสฺส อญฺญสฺส อภาวโตฯ น หิ เม อิโต อญฺเญน สมฺมาสมฺพุทฺเธน ภวิตุํ สกฺกา สมฺมา สพฺพธมฺมานํ สยมฺภุญาเณน อภิสมฺพุทฺธสฺส อภาวโตฯ อิมินาติ ‘‘สตฺถา เม, ภนฺเต’’ติ อิมินา วจเนนฯ

อชานมาโนว สพฺพญฺเญยฺยนฺติ อธิปฺปาโยฯ สพฺพเจตสาติ สพฺพอชฺฌตฺติกงฺคปริปุณฺณเจตสาฯ สมนฺนาคตนฺติ สมฺปนฺนํ สมฺมเทว อนุ อนุ อาคตํ อุปคตํฯ ผเลยฺยาติ วิทาเลยฺยฯ วิลยนฺติ วินาสํฯ

เอวํ สิกฺขิตพฺพนฺติ อิทานิ วุจฺจมานากาเรนฯ หิโรตฺตปฺปสฺส พหลตา นาม วิปุลตาติ อาห ‘‘มหนฺต’’นฺติฯ ปฐมตรเมวาติ ปเคว อุปสงฺกมนโตฯ ตถา อติมานปหีโน อสฺส, หิริโอตฺตปฺปํ ยถา สณฺฐาติฯ กุสลสนฺนิสฺสิตนฺติ อนวชฺชธมฺมนิสฺสิตํฯ อฏฺฐิกนฺติ เตน ธมฺเมน อฏฺฐิกํฯ อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ปริโยสานา สวนจิตฺตํ ‘‘สพฺพเจโต’’ติ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘จิตฺตสฺส โถกมฺปิ พหิ คนฺตุํ อเทนฺโต’’ติฯ เตน สโมธานํ ทสฺเสติฯ สพฺเพน…เป.… สมนฺนาหริตฺวา อารมฺภโต ปภุติ ยาว เทสนา นิปฺผนฺนา, ตาว อนฺตรนฺตรา ปวตฺเตน สพฺเพน สมนฺนาหารจิตฺเตน ธมฺมํเยว สมนฺนาหริตฺวาฯ ฐปิตโสโตติ ธมฺเม นิหิตโสโตฯ โอทหิตฺวาติ อปิหิตํ กตฺวาฯ ปฐมชฺฌานวเสนาติ อิทํ อสุเภสุ ตสฺเสว อิชฺฌโต, อิตรตฺถญฺจ สุขสมฺปยุตฺตตา วุตฺตาฯ

สํสารสาคเร ปริพฺภมนฺตสฺส อิณฏฺฐาเน ติฏฺฐนฺติ กิเลสา อาสวสภาวาปาทนโตติ อาห ‘‘สรโณติ สกิเลโส’’ติฯ จตฺตาโร หิ ปริโภคาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ วิสุทฺธิมคฺคตฺตํ สํวณฺณนาสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ เอตฺถ จ ภควา ปฐมํ โอวาทํ เถรสฺส พฺราหฺมณชาติกตฺตา ชาติมานปหานตฺถมภาสิ, ทุติยํ พาหุสจฺจํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกอหํการปหานตฺถํ, ตติยํ อุปธิสมฺปตฺติํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกอตฺตสิเนหปหานตฺถํฯ อฏฺฐเม ทิวเสติ ภควตา สมาคตทิวสโต อฏฺฐเม ทิวเสฯ

มคฺคโต โอกฺกมนํ ปฐมตรํ ภควตา สมาคตทิวเสเยว อโหสิฯ ยทิ อรหตฺตาธิคโม ปจฺฉา, อถ กสฺมา ปาฬิยํ ปเคว สิทฺธํ วิย วุตฺตนฺติ อาห ‘‘เทสนาวารสฺสา’’ติอาทิฯ ‘‘สตฺตาหเมว ขฺวาหํ, อาวุโส สรโณ, รฏฺฐปิณฺฑํ ภุญฺชิ’’นฺติ วตฺวา อวสรปฺปตฺตํ อรหตฺตํ ปเวเทนฺโต ‘‘อฏฺฐมิยา อญฺญา อุทปาที’’ติ อาหฯ อยเมตฺถ เทสนาวารสฺส อาคโมฯ ตโต ปรํ ภควตา อตฺตโน กตํ อนุคฺคหํ จีวรปริวตฺตนํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อถ โข, อาวุโส’’ติอาทิมาหฯ

อนฺตนฺเตนาติ จตุคฺคุณํ กตฺวา ปญฺญตฺตาย สงฺฆาฏิยา อนฺตนฺเตนฯ ชาติปํสุกูลิเกน…เป.… ภวิตุํ วฏฺฏตีติ เอเตน ปุพฺเพ ชาติอารญฺญกคฺคหเณน จ เตรส ธุตงฺคา คหิตา เอวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อนุจฺฉวิกํ กาตุนฺติ อนุรูปํ ปฏิปตฺติํ ปฏิปชฺชิตุํฯ เถโร ปารุปีติ สมฺพนฺโธฯ

ภควโต โอวาทํ ภควโต วา ธมฺมกายํ นิสฺสาย อุรสฺส วเสน ชาโตติ โอรโสฯ ภควโต วา ธมฺมสรีรสฺส มุขโต สตฺตติํสโพธิปกฺขิยโต ชาโตฯ เตเนว ธมฺมชาตธมฺมนิมฺมิตภาโวปิ สํวณฺณิโตติ ทฏฺฐพฺโพฯ โอวาทธมฺโม เอว สตฺถารา ทาตพฺพโต เถเรน อาทาตพฺพโต โอวาทธมฺมทายาโท, โอวาทธมฺมทายชฺโชติ อตฺโถ, ตํ อรหตีติฯ เอส นโย เสสปเทสุปิฯ

‘‘ปพฺพชฺชา จ ปริโสธิตา’’ติ วตฺวา ตสฺสา สมฺมเทว โสธิตภาวํ พฺยติเรกมุเขน ทสฺเสตุํ, ‘‘อาวุโส, ยสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เอวนฺติ ยถา อหํ ลภิํ, เอวํ โส สตฺถุ สนฺติกา ลภตีติ โยชนาฯ สีหนาทํ นทิตุนฺติ เอตฺถาปิ สีหนาทนทนา นาม เทสนาว, เถโร สตฺถารา อตฺตโน กตานุคฺคหเมว อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตนเยน อุลฺลิงฺเคติ, น อญฺญถาฯ น หิ มหาเถโร เกวลํ อตฺตโน คุณานุภาวํ วิภาเวติฯ เสสนฺติ ยํ อิธ อสํวณฺณิตํฯ ปุริมนเยเนวาติ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตนเยเนวฯ

จีวรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ปรํมรณสุตฺตวณฺณนา

[155] ยถา อตีตกปฺเป อตีตาสุ ชาตีสุ กมฺมกิเลสวเสน อาคโต, ตถา เอตรหิปิ อาคโตติ ตถาคโต, ยถา ยถา วา ปน กมฺมํ กตูปจิตํ, ตถา ตํ ตํ อตฺตภาวํ อาคโต อุปคโต อุปปนฺโนติ ตถาคโต, สตฺโตติ อาห ‘‘ตถาคโตติ สตฺโต’’ติฯ เอตนฺติ ‘‘เอวํ โหติ ภวติ ติฏฺฐติ สสฺสติสม’’นฺติ เอวํ ปวตฺตํ ทิฏฺฐิคตํฯ อตฺถสนฺนิสฺสิตํ น โหตีติ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺถโต สุขนฺติ ปสตฺถสนฺนิสฺสิตํ น โหติฯ อาทิพฺรหฺมจริยกนฺติ เอตฺถ มคฺคพฺรหฺมจริยํ อธิปฺเปตํ ตสฺส ปธานภาวโตฯ ตสฺส ปน เอตํ ทิฏฺฐิคตํ อาทิปฏิปทามตฺตํ น โหติ อนุปการกตฺตา วิโลมนโต จฯ ตโต เอว อิตรพฺรหฺมจริยสฺสปิ อนิสฺสโยวฯ เสสํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ

ปรํมรณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. สทฺธมฺมปฺปติรูปกสุตฺตวณฺณนา

[156] อาชานาติ เหฏฺฐิมมคฺเคหิ ญาตมริยาทํ อนติกฺกมิตฺวาว ชานาติ ปฏิวิชฺฌตีติ อญฺญา, อคฺคมคฺคปญฺญาฯ อญฺญสฺส อยนฺติ อญฺญา, อรหตฺตผลํฯ เตนาห ‘‘อรหตฺเต’’ติฯ

โอภาเสติ โอภาสนิมิตฺตํฯ ‘‘จิตฺตํ วิกมฺปตี’’ติ ปททฺวยํ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ โอภาเสติ วิสยภูเตฯ อุปกฺกิเลเสหิ จิตฺตํ วิกมฺปตีติ โยชนาฯ เตนาห ‘‘เยหิ จิตฺตํ ปเวธตี’’ติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ

อุปฏฺฐาเนติ สติยํฯ อุเปกฺขาย จาติ วิปสฺสนุเปกฺขาย จฯ เอตฺถ จ วิปสฺสนาจิตฺตสมุฏฺฐานสนฺตานวินิมุตฺตํ ปภาสนํ รูปายตนํ โอภาโสฯ ญาณาทโย วิปสฺสนาจิตฺตสมฺปยุตฺตาวฯ สกสกกิจฺเจ สวิเสโส หุตฺวา ปวตฺโต อธิโมกฺโข สทฺธาธิโมกฺโขฯ อุปฏฺฐานํ สติฯ อุเปกฺขาติ อาวชฺชนุเปกฺขาฯ สา หิ อาวชฺชนจิตฺตสมฺปยุตฺตา เจตนาฯ อาวชฺชนอชฺฌุเปกฺขนวเสน ปวตฺติยา อิธ ‘‘อาวชฺชนุเปกฺขา’’ติ วุจฺจติฯ ปุน อุเปกฺขายาติ วิปสฺสนุเปกฺขาว อเนน สมชฺฌตฺตตาย เอวํ วุตฺตาฯ นิกนฺติ นาม วิปสฺสนาย นิกามนา อเปกฺขาฯ สุขุมตรกิเลโส วา สิยา ทุวิญฺเญยฺโยฯ

อิมานิ ทส ฐานานีติ อิมานิ โอภาสาทีนิ อุปกฺกิเลสุปฺปตฺติยา ฐานานิ อุปกฺกิเลสวตฺถูนิฯ ปญฺญา ยสฺส ปริจิตาติ ยสฺส ปญฺญา ปริจิตวตี ยาถาวโต ชานาติฯ ‘‘อิมานิ นิสฺสาย อทฺธา มคฺคปฺปตฺโต ผลปฺปตฺโต อห’’นฺติ ปวตฺตอธิมาโน ธมฺมุทฺธจฺจํ ธมฺมูปนิสฺสโย วิกฺเขโปฯ ตตฺถ กุสโล หิ ตํ ยาถาวโต ชานนฺโต น จ ตตฺถ สมฺโมหํ คจฺฉติฯ