เมนู

3. จนฺทูปมสุตฺตวณฺณนา

[146] ปิยมนาปนิจฺจนวกาทิคุเณหิ จนฺโท อุปมา เอเตสนฺติ จนฺทูปมาฯ สนฺถวาทีนิ ปทานิ อญฺญมญฺญเววจนานิฯ ปริยุฏฺฐานํ ปุน จิตฺเต กิเลสาธิคโมฯ สพฺเพหิปิ ปเทหิ กตฺถจิ สตฺเต อนุโรธโรธาภาวมาหฯ อตฺตโน ปน โสมฺมภาเวน มหาชนสฺส ปิโย มนาโปฯ ยทตฺถเมตฺถ จนฺทูปมา อาหฏา, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอว’’นฺติอาทิมาหฯ น เกวลํ จนฺทูปมตาย เอตฺตโก เอว คุโณ, อถ โข อญฺเญปิ สนฺตีติ เต ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอวมาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน ยถาฯ จนฺโท โลกานุคฺคเหน อชวีถิอาทิกา นานาวีถิโย ปฏิปชฺชติ, เอวํ ภิกฺขุ ตํ ตํ ทิสํ อุปคจฺฉติ กุลานุทฺทยายฯ ยถา จนฺโท กณฺหปกฺขโต สุกฺกปกฺขํ อุปคจฺฉนฺโต กลาหิ วฑฺฒมาโน หุตฺวา นิจฺจนโว โหติ, เอวํ ภิกฺขุ กณฺหปกฺขํ ปหาย สุกฺกปกฺขํ อุปคนฺตฺวา คุเณหิ วฑฺฒมาโน โลกสฺส วา ปาโมชฺชปาสํสตฺโถ นิจฺจนวตาย จนฺทสมจิตฺโต อธุนุปสมฺปนฺโน วิย จ นิจฺจนโว หุตฺวา จรติฯ

อปกสฺสิตฺวาติ กิเลสกามวตฺถุกาเมหิ วิเวเจตฺวาฯ ตํ เนกฺขมฺมาภิมุขํ กายจิตฺตานํ อากฑฺฒนํ กายโต อปนยนญฺจ โหตีติ อาห ‘‘อากฑฺฒิตฺวา อปเนตฺวาติ อตฺโถ’’ติฯ จตุกฺกญฺเจตฺถ สมฺภวตีติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘โย หิ ภิกฺขู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

นิจฺจนวยาติ ‘‘นิจฺจนวกา’’อิจฺเจว วุตฺตํ โหติฯ ก-สทฺเทน หิ ปทํ วฑฺฒิตํ, ก-การสฺส จ ย-การาเทโสฯ เอวํ วิจริํสูติ กิญฺชกฺขวเสน ปริคฺคหาภาเวน ยถา อิเม, เอวํ วิจริํสุ อญฺเญติ อนุกมฺปมานาฯ

ทฺเวภาติกวตฺถูติ ทฺเวภาติกตฺเถรปฏิพทฺธํ วตฺถุํฯ อปฺปติรูปกรณนฺติ ภิกฺขูนํ อสารุปฺปกรณํฯ อาธายิตฺวาติ อาโรปนํ ฐเปตฺวาฯ ตถาติ ยถา สงฺฆมชฺเฌ คณมชฺเฌ จ, ตถา วุฑฺฒตเร ปุคฺคเล อปฺปติรูปกรณํฯ เอวมาทีติ อาทิ-สทฺเทน อนฺตรฆรปฺปเวสเน อญฺญตฺถ จ ยถาวุตฺตโต อญฺญํ อสารุปฺปกิริยํ สงฺคณฺหาติฯ ตตฺเถวาติ สงฺฆมชฺเฌ คณมชฺเฌ ปุคฺคลสฺส จ วุฑฺฒสฺส สนฺติเก

ยถาวุตฺเตสุ อญฺเญสุ จ เตสุ ฐาเนสุฯ ปาปิจฺฉตาปิ มโนปาคพฺภิยนฺติ เอเตเนว โกธูปนาหาทีนํ สมุทาจาโร มโนปาคพฺภิยนฺติ ทสฺสิตํ โหติฯ

เอกโต ภาริยนฺติ ปิฏฺฐิปสฺสโต โอนตํฯ วายุปตฺถมฺภนฺติ จิตฺตสมุฏฺฐานวายุนา อุปตฺถมฺภนํฯ อนุพฺเพเชตฺวา จิตฺตนฺติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ จิตฺตสฺส หิ ตโต อนุพฺเพชนํ ตทนุนยนํฯ เตนาห ‘‘สมฺปิยายมาโน โอโลเกตี’’ติฯ วายุปตฺถมฺภกํ คาหาเปตฺวาติ กายํ ตถา อุปตฺถมฺภกํ กตฺวาฯ

โอปมฺมสํสนฺทนํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ กามคิทฺธตาย หีนาธิมุตฺติโก, อวิสุทฺธสีลาจารตาย มิจฺฉาปฏิปนฺโน

องฺคุลีหิ นิกฺขนฺตปภา อากาสสญฺจลเนน ทิคุณา หุตฺวา อากาเส วิจริํสูติ อาห ‘‘ยมกวิชฺชุตํ จารยมาโน วิยา’’ติฯ ‘‘อากาเส ปาณิํ จาเลสี’’ติ ปทสฺส อญฺญตฺถ อนาคตตฺตา ‘‘อสมฺภินฺนปท’’นฺติ วุตฺตํฯ อตฺตมโนติ ปีติโสมนสฺเสหิ คหิตมโนฯ ยญฺหิ จิตฺตํ อนวชฺชํ ปีติโสมนสฺสสหิตํ, ตํ สสนฺตกํ หิตสุขาวหตฺตาฯ เตนาห ‘‘สกมโน’’ติอาทิฯ น โทมนสฺเสน…เป.… คหิตมโน สกจิตฺตสฺส ตพฺพิรุทฺธตฺตาฯ ปุริมนเยเนวาติ ‘‘อิทานิ โย หีนาธิมุตฺติโก’’ติอาทินา ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนวฯ

ปสนฺนาการนฺติ ปสนฺเนหิ กาตพฺพกิริยํฯ ตํ สรูปโต ทสฺเสติ ‘‘จีวราทโย ปจฺจเย ทเทยฺยุ’’นฺติฯ ตถภาวายาติ ยทตฺถํ ภควตา ธมฺโม เทสิโต, ยทตฺถญฺจ สาสเน ปพฺพชฺชา, ตทตฺถาย รกฺขณภาวนฺติ อปายภยโต จ รกฺขณชฺฌาสยํฯ จนฺโทปมาทิวเสนาติ อาทิ-สทฺเทน อากาเส จลิตปาณิ วิย กตฺถจิ อลคฺคตาย ปริสุทฺธชฺฌาสยตา สตฺเตสุ การุญฺญนฺติ เอวมาทีนํ สงฺคโหฯ

จนฺทูปมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. กุลูปกสุตฺตวณฺณนา

[147] กุลานิ อุปคจฺฉตีติ กุลูปโกฯ สนฺทียตีติ สพฺพโส ทียติ, อวขณฺฑียตีติ อตฺโถฯ สา ปน อวขณฺฑิยนา ทุกฺขาปนา อฏฺฏิยนา โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อฏฺฏียตี’’ติฯ เตนาห ภควา ‘‘โส ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยตี’’ติฯ วุตฺตนยานุสาเรน เหฏฺฐา วุตฺตนยสฺส อนุสรเณนฯ

กุลูปกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ