3. คิญฺชกาวสถสุตฺตวณฺณนา

[97] อิโต ปฏฺฐายาติ ‘‘ธาตุํ, ภิกฺขเว’’ติ อิมสฺมา ตติยสุตฺตโต ปฏฺฐายฯ ยาว กมฺมวคฺโค, ตาว เนตฺวา อุปคนฺตฺวา เสติ เอตฺถาติ อาสโย, หีนาทิภาเวน อธีโน อาสโย อชฺฌาสโย, ตํ อชฺฌาสยํ, อธิมุตฺตนฺติ อตฺโถฯ สญฺญา อุปฺปชฺชตีติอาทีสุ หีนาทิเภทํ อชฺฌาสยํ ปฏิจฺจ หีนาทิเภทา สญฺญา, ตนฺนิสฺสยทิฏฺฐิวิกปฺปนา, วิตกฺโก จ อุปฺปชฺชติ สหชาตโกฏิยา อุปนิสฺสยโกฏิยา จฯ สตฺถาเรสูติ เตสํ สตฺถุปฏิญฺญตาย วุตฺตํ, น สตฺถุลกฺขณสพฺภาวโตฯ อสมฺมาสมฺพุทฺเธสูติ อาธาเร วิสเย จ ภุมฺมํ เอกโต กตฺวา วุตฺตนฺติ ปฐมํ ตาว ทสฺเสนฺโต ‘‘มยํ สมฺมาสมฺพุทฺธา’’ติอาทิํ วตฺวา อิตรํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เตสุ สมฺมาสมฺพุทฺธา เอเต’’ติอาทิมาหฯ เตสํ ‘‘มยํ สมฺมาสมฺพุทฺธา’’ติ อุปฺปนฺนทิฏฺฐิ อิธ มูลภาเวน ปุจฺฉิตา, อิตรา อนุสงฺกิตาติ ปุจฺฉติเยวาติ สาสงฺกํ วทติฯ

‘‘มหตี’’ติ เอตฺถ มหาสทฺโท ‘‘มหาชโน’’ติอาทีสุ วิย พหุอตฺถวาจโกติ ทฏฺฐพฺโพฯ อวิชฺชาปิ หีนหีนตรหีนตมาทิเภเทน พหุปการาฯ ตสฺสาติ ทิฏฺฐิยาฯ กสฺมา ปเนตฺถ ‘‘ยทิทํ อวิชฺชา ธาตู’’ติ อวิชฺชํ อุทฺธริตฺวา ‘‘หีนํ ธาตุํ ปฏิจฺจา’’ติ อชฺฌาสยธาตุ นิทฺทิฏฺฐาติ? น โข ปเนตํ เอวํ ทฏฺฐพฺพํ, ‘‘อญฺญํ อุทฺธริตฺวา อญฺญํ นิทฺทิฏฺฐา’’ติ, ยโต อวิชฺชาสีเสน อชฺฌาสยธาตุ เอว คหิตาฯ อวิชฺชาคหิโต หิ ปุริสปุคฺคโล ทิฏฺฐชฺฌาสโย หีนาทิเภทํ อวิชฺชาธาตุํ นิสฺสาย ตโต สญฺญาทิฏฺฐิอาทิเก สงฺกปฺเปติฯ ปณิธิ ปตฺถนา, สา ปน ตถา ตถา จิตฺตสฺส ฐปนวเสน โหตีติ อาห ‘‘จิตฺตฏฺฐปน’’นฺติฯ เตนาห ‘‘สา ปเนสา’’ติอาทิฯ เอเตติ หีนปจฺจยา สญฺญาทิฏฺฐิวิตกฺกเจตนา ปตฺถนา ปณิธิสงฺขาตา หีนา ธมฺมาฯ หีโน นาม หีนธมฺมสมาโยคโตฯ สพฺพปทานีติ ‘‘ปญฺญเปตี’’ติอาทีนิ ปทานิ โยเชตพฺพานิ หีนสทฺเทน มชฺฌิมุตฺตมฏฺฐานนฺตรสฺส อสมฺภวโตฯ อุปปชฺชนํ ‘‘อุปปตฺตี’’ติ อาห ‘‘ทฺเว อุปปตฺติโย ปฏิลาโภ จ นิพฺพตฺติ จา’’ติฯ ตตฺถ หีนกุลาทีติ อาทิ-สทฺเทน หีนรูปโภคปริสาทีนํ สงฺคโหฯ หีนตฺติกวเสนาติ หีนตฺติเก วุตฺตตฺติกปทวเสนาติ อธิปฺปาโยฯ จิตฺตุปฺปาทกฺขเณติ อิทํ หีนตฺติกปริยาปนฺนานํ จิตฺตุปฺปาทานํ วเสน ตตฺถ ตตฺถ ลทฺธตฺตา วุตฺตํฯ ปญฺจสุ นีจกุเลสูติ จณฺฑาลเวนเนสาทรถการปุกฺกุสกุเลสุฯ ทฺวาทสอกุสลจิตฺตุปฺปาทานํ ปน โย โกจิ ปฏิลาโภ หีโนติ โยชนาฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อิมสฺมิํ ฐาเนติ ‘‘ยายํ, ภนฺเต, ทิฏฺฐี’’ติอาทินา อาคเต อิมสฺมิํ ฐาเนฯ ‘‘ธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา อาคตตฺตา นิพฺพตฺติเยว อธิปฺเปตา, น ปฏิลาโภฯ

คิญฺชกาวสถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ