2. วิภงฺคสุตฺตวณฺณนา

[2] ทุติเยปีติ ทุติยสุตฺเตปิฯ ปิ-สทฺเทน ตทญฺเญสุ สุตฺเตสุปีติ อตฺโถฯ ‘‘วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตา เอวา’’ติ วตฺวาปิ ตเทกเทสํ อิธ วินิโยคกฺขมํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตนฺติ มูลํฯ วิตฺถารเทสนนฺติ ‘‘วิภชิสฺสามี’’ติ ปทสฺส อตฺถสฺส ทสฺสนวเสน ปวตฺตํ วิภงฺคเทสนํฯ อุทฺเทสเทสนา ปฐมสุตฺเต อนุโลมเทสนาสทิสาวฯ ปุน วฏฺฏวิวฏฺฏํ ทสฺเสนฺโตติ ‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว’’ติอาทินา ปวตฺติํ นิวตฺติญฺจ ทสฺเสนฺโตฯ ปฐมํ อุทฺเทสวเสน วิภชนวเสน วิวฏฺฏํ ทสฺสิตํ, ตโต เอว พฺยติเรกนเยน วิวฏฺฏมฺปิ ทสฺสิตเมว โหตีติ ปุนคฺคหณํฯ

เตสํ เตสํ สตฺตานนฺติ อิทํ กิญฺจิ ปการโต อนามสิตฺวา สพฺเพปิ สตฺเต สามญฺญโต พฺยาเปตฺวา คหณนฺติ อาห ‘‘สงฺเขปโต…เป.… นิทฺเทโส’’ติฯ คติชาติวเสนาติ ปญฺจคติวเสน, ตตฺถาปิ เอเกกาย คติยา ขตฺติยาทิภุมฺมเทวาทิหตฺถิอาทิชาติวเสน จฯ ‘‘จิตฺตํ มโน’’ติอาทีสุ วิย กิจฺจวิเสสํ, ‘‘มานส’’นฺติอาทีสุ วิย สมาเน อตฺเถ สทฺทวิเสสํ, ‘‘ปณฺฑร’’นฺติอาทีสุ วิย คุณวิเสสํ, ‘‘เจตสิกํ หทย’’นฺติอาทีสุ วิย นิสฺสยวิเสสํ, ‘‘จิตฺตสฺส ฐิตี’’ติอาทีสุ วิย อญฺญสฺส อวตฺถาภาววิเสสํ, ‘‘อลุพฺภนา’’ติอาทีสุ วิย อญฺญสฺส กิริยาภาววิเสสํ, ‘‘อลุพฺภิตตฺต’’นฺติอาทีสุ วิย อญฺญสฺส อภาวตาวิเสสนฺติ เอวมาทิกํ อนเปกฺขิตฺวา ธมฺมมตฺตํ วา ทีปนา สภาวนิทฺเทโสฯ ชิณฺณสฺส ชีรณวเสน ปวตฺตนากาโร ชีรณตาติ อาห ‘‘อาการนิทฺเทโส’’ติฯ

กาลาติกฺกเม กิจฺจนิทฺเทสาติ กลลกาลโต ปภุติ ปุริมรูปานํ ชราปตฺตกฺขเณ อุปฺปชฺชมานานิ ปจฺฉิมรูปานิ ปริปกฺกรูปานุรูปานิ ปริณตปริณตานิ อุปฺปชฺชนฺตีติ อนุกฺกเมน สุปริณตรูปานํ ปริปากกาเล อุปฺปชฺชมานานิ ขณฺฑิจฺจาทิสภาวานิ อุปฺปชฺชนฺตีติ ‘‘ขณฺฑิจฺจ’’นฺติอาทโย กาลาติกฺกเม ชราย กิจฺจนิทฺเทสาฯ ปกตินิทฺเทสาติ ผลวิปจฺจนปกติยา นิทฺเทสา, ชราย วา ปาปุณิตพฺพผลเมว ปกติ, ตสฺสา นิทฺเทสา, น จ ขณฺฑิจฺจาทีเนว ชราติ อุทกาทิคตมคฺเคสุ ติณรุกฺขสํภคฺคตาทโย วิย ปริปากคตมคฺคสงฺขาเตสุ ปริปุณฺณรูเปสุ ลพฺภมานา ขณฺฑิจฺจาทโย ชราย คตมคฺคาอิจฺเจว เวทิตพฺพา, น ชราติฯ