1. สตฺถุสุตฺตาทิวณฺณนา

[73] อยํ สตฺถา นามาติ อยํ อริยมคฺคสฺส อตฺถาย สาสติ วิมุตฺติธมฺมํ อนุสาสตีติ สตฺถา นามฯ อธิสีลาทิวเสน ติวิธาปิ สิกฺขาฯ โยโคติ ภาวนานุโยโคฯ ฉนฺโทติ นิยฺยาเนตา กตฺตุกมฺยตากุสลจฺฉนฺโทฯ สพฺพํ ภาวนาย ปริสฺสยํ สหติ, สพฺพํ วาสฺส อุปการาวหํ สหติ วาเหตีติ สพฺพสหํฯ อปฺปฏิวานีติ น ปฏินิวตฺตตีติ อปฺปฏิวานีฯ อนฺตราย สหนํ โมหนาสนวีริยํ อาตปฺปติ กิเลเสติ อาตปฺปํฯ วิธินา อีเรตพฺพตฺตา ปวตฺเตตพฺพตฺตา วีริยํฯ สตตํ ปวตฺติยมานภาวนานุโยคกมฺมํ สาตจฺจนฺติ อาห ‘‘สตตกิริย’’นฺติฯ ตาทิสเมวาติ ยาทิสี สติ วุตฺตา, ตาทิสเมว ญาณํ, ชรามรณาทิวเสน จตุสจฺจปริคฺคาหกํ ญาณนฺติ อตฺโถฯ

อนฺตรเปยฺยาลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

นิทานสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

2. อภิสมยสํยุตฺตํ

1. นขสิขาสุตฺตวณฺณนา

[74] สุขุมาติ ตรุณา ปริตฺตา เกสคฺคมตฺตภาวโตฯ ยถา เกสา ทีฆโส ทฺวงฺคุลมตฺตาย สพฺพสฺมิํ กาเล เอตปฺปมาณาว, น ตจฺฉินฺทนํ, เอวํ นขคฺคาปิ เกสคฺคมตฺตาว, น เตสํ ฉินฺทนํ อวฑฺฒนโตฯ ปรโตติ ‘‘สหสฺสิมํ สตสหสฺสิม’’นฺติ วุตฺตฏฺฐาเนฯ อภิสเมตฺวาติ ปฏิวิชฺฌิตฺวา, ตสฺมา อภิสเมตาวิโน ปฏิวิทฺธสจฺจสฺสาติ อตฺโถฯ กามํ ปุริมปทํ ทุกฺขกฺขนฺธสฺส อตีตภาวํ อุปาทายปิ วตฺตุํ ยุตฺตํฯ ปุเรตรํเยว ปน วุตฺตภาวํ อุปาทาย วุตฺตนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุริมํ ทุกฺขกฺขนฺธ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ปุริมํ นาม ปจฺฉิมํ อเปกฺขิตฺวาฯ ปุริมปจฺฉิมตา หิ ตํ ตํ อุปาทาย วุจฺจตีติ อิธาธิปฺเปตํ ปุริมํ นีหริตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘กตมํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘อตีตมฺปิ ปริกฺขีณ’’นฺติ อิธาธิปฺเปตํ ปริกฺขีณเมว วิภาเวตุํ ‘‘กตมํ ปน ปริกฺขีณ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ โสตาปนฺนสฺส ทุกฺขกฺขโย อิธ โจทิโตติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปฐมมคฺคสฺส อภาวิตตฺตา อุปฺปชฺเชยฺยา’’ติ วตฺวา อิทานิ ตํ สรูปโต ทสฺเสตุํ ปุน ‘‘กตม’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ สตฺตสุ อตฺตภาเวสุ ยํ อปาเย อุปฺปชฺเชยฺย อฏฺฐมํ ปฏิสนฺธิํ อาทิํ กตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อปาเยสุ จาติ ยํ ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย, ตํ สพฺพํ ปริกฺขีณนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ อสฺสาติ โสตาปนฺนสฺส, ยํ ปริมาณํ, ตโต อุทฺธญฺจ อุปปาตํ อตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ มหา อตฺโถ คุโณ มหตฺโถ, โส เอตสฺส อตฺถีติ มหตฺถิโย ก-การสฺส ย-การํ กตฺวาฯ เตนาห ‘‘มหโต อตฺถสฺส นิปฺผาทโก’’ติฯ

นขสิขาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. โปกฺขรณีสุตฺตวณฺณนา

[75] อุพฺเพเธนาติ อวเวเธน อโธทิสตายฯ เตนาห ‘‘คมฺภีรตายา’’ติฯ

โปกฺขรณีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ