เมนู

6. ปชฺโชตสุตฺตวณฺณนา

[26] ทิวารตฺตินฺติ น อาทิจฺโจ วิย ทิวา เอว, น จนฺทิมา วิย รตฺติํ เอว, อถ โข ทิวา จ รตฺติญฺจฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ยตฺถ ยตฺถ สมฺปชฺชลิโต, ตตฺถ ตตฺเถว ปเทเส, น อาทิจฺโจ วิย จนฺทิมา วิย สกลํ มหาทิสํ ทิสนฺตราฬญฺจฯ ญาณานุภาเวน อุปฺปนฺนาโลโก ญาณาโลโกติ วทนฺติฯ ‘‘อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจนฺติ ปุพฺเพ เม, ภิกฺขเว, อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาที’’ติ (สํ. นิ. 5.1081; มหาว. 15; ปฏิ. ม. 2.30) ปน วจนโต มคฺโค ญาณาโลโกฯ ‘‘ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน’’ติ (ม. นิ. 1.386; ปารา. 12) วา วจนโต วิชฺชตฺตยาโลโก ญาณาโลโกฯ ปฐมาภิสมฺโพธิยํ วิย สญฺชาตปีติวิปฺผาโร, วิเสสโต รตนฆเร สมนฺตปฏฺฐานวิจินเน สญฺชาตปีติวเสน อุปฺปนฺนสรีโรภาโส วา ปีติอาโลโกฯ ตตฺเถว อุปฺปนฺนปสาทวเสน สญฺชาตอาโลโกว ปสาทาโลโกฯ ธมฺมจกฺกปวตฺตเน ‘‘อญฺญาสิ วต, โภ, โกณฺฑญฺโญ’’ติ อุปฺปนฺนปสาทาโลโกติ จ วทนฺติฯ สพฺพตฺเถว สตฺถุ ธมฺมเทสนา สตฺตานํ หทยตมํ วิธมนฺตี ธมฺมกถาอาโลโกฯ สพฺโพปิ พุทฺธานํ ปาตุภาวา อุปฺปนฺโน อาโลโกติ อิมินา สาวกานํ เทสนาย สญฺชาตธมฺมาโลโกปิ พุทฺธานุภาโวติ ทสฺเสติฯ

ปชฺโชตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สรสุตฺตวณฺณนา

[27] สรณโต อวิจฺเฉทวเสน ปวตฺตนโต ขนฺธาทีนํ ปฏิปาฏิ สราฯ เตนาห ‘‘อิเม สํสารสรา’’ติฯ กุโตติ เกน การเณน, กิมฺหิ วา? เตนาห ‘‘กิํ อาคมฺมา’’ติ? น ปติฏฺฐาติ ปจฺจยาภาวโตฯ อาโปติอาทินา ปาฬิยํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อปฺปติฏฺฐานาปเทเสน ตตฺถ กามรูปภวานํ อภาโว ทสฺสิโตฯ ตทุภยาภาวทสฺสเนน เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อรูปภวสฺสปิ อภาโว ทสฺสิโตว โหติ, ยถารุตวเสน วา เอตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยสฺมา ปุริมา ทฺเว คหิตา, คหิตญฺจ อตฺถํ ปริคฺคเหตฺวาว ปจฺฉิมตฺโถ ปวตฺโตติฯ

สรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. มหทฺธนสุตฺตวณฺณนา

[28] นิธียตีติ นิธานํฯ นิธาตพฺพตํ คตํ นิหิตนฺติ อตฺโถฯ มุตฺตสาราทีติ มุตฺตามณิเวฬุริยปวาฬรชตชาตรูปาทิฯ สุวณฺณรชตภาชนาทีติ อาทิ-สทฺเทน กหาปณ-ธญฺญโกฏฺฐภณฺฑาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ตมฺปิ หิ นิจฺจปริพฺพยวเสน ภุญฺชียตีติ ‘‘โภโค’’ติ วุจฺจติฯ อญฺญมญฺญํ อภิคิชฺฌนฺตีติ อญฺญมญฺญสฺส สนฺตกํ อภิคิชฺฌนฺติฯ เตนาห ‘‘ปตฺเถนฺตี’’ติฯ อนลงฺกตาติ น อลํ ปริยตฺตนฺติ เอวํ กตจิตฺตา, อตฺริจฺฉตามหิจฺฉตาหิ อภิภูตาฯ เตนาห ‘‘อติตฺตา อปริยตฺตชาตา’’ติฯ อุสฺสุกฺกชาเตสูติ ตํตํกิจฺเจ สญฺชาตอุสฺสุกฺเกสุฯ นานากิจฺจชาเตสูติ นานาวิธกิจฺเจสุ, สญฺชาตนานากิจฺเจสุ วาฯ วฏฺฏคามิกปสุเตน วฏฺฏโสตํ อนุสรนฺเตสุฯ ตณฺหานิวาสตาย เคหนฺติปิ อคารนฺติปิ วุจฺจตีติ อาห ‘‘มาตุคาเมน สทฺธิํ เคห’’นฺติฯ วิราชิยาติ เหตุอตฺถทีปกํ ปทนฺติ อาห ‘‘วิราเชตฺวา’’ติ, ตฺวา-สทฺโทปิ จายํ เหตุอตฺโถติฯ

มหทฺธนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. จตุจกฺกสุตฺตวณฺณนา

[29] อิริยา วุจฺจติ กาเยน กตฺตพฺพกิริยา, ตสฺสา ปวตฺติฏฺฐานภาวโต อิริยาปโถ, คมนาทิฯ ตํ อปราปรปฺปวตฺติยา จกฺกํฯ เตนาห ‘‘จตุจกฺกนฺติ จตุอิริยาปถ’’นฺติฯ นวทฺวารนฺติ กรชกาโย อธิปฺเปโตฯ โส จ เกสาทิอสุจิปริปูโรติ อาห ‘‘ปุณฺณนฺติ อสุจิปูร’’นฺติฯ ตณฺหาย สํยุตฺตนฺติ ตณฺหาสหิตํฯ เตน น เกวลํ สภาวโต เอว, อถ โข นิสฺสิตธมฺโม จ อสุจิํ ทสฺเสติฯ มาตุกุจฺฉิสงฺขาเต อสุจิปงฺเก ชาตตฺตา ปงฺกชาตํ, เกสาทิอสุจิปงฺกชาตตฺตา จ ปงฺกชาตํฯ ยาตฺราติ อปคโมฯ เตน สภาวโต นิสฺสิตธมฺมโต จ อสุจิสภาวโต กายโต กถํ อปคโม สิยาติ ปุจฺฉติฯ เตนาห ‘‘เอตสฺสา’’ติอาทิฯ

นหนฏฺเฐน พนฺธนฏฺเฐน นทฺธีติ อุปนาโห อิธาธิปฺเปโตติ อาห ‘‘นทฺธินฺติ อุปนาห’’นฺติฯ