6. ปชฺโชตสุตฺตวณฺณนา

[26] ทิวารตฺตินฺติ น อาทิจฺโจ วิย ทิวา เอว, น จนฺทิมา วิย รตฺติํ เอว, อถ โข ทิวา จ รตฺติญฺจฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ยตฺถ ยตฺถ สมฺปชฺชลิโต, ตตฺถ ตตฺเถว ปเทเส, น อาทิจฺโจ วิย จนฺทิมา วิย สกลํ มหาทิสํ ทิสนฺตราฬญฺจฯ ญาณานุภาเวน อุปฺปนฺนาโลโก ญาณาโลโกติ วทนฺติฯ ‘‘อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจนฺติ ปุพฺเพ เม, ภิกฺขเว, อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ ญาณํ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชฺชา อุทปาทิ อาโลโก อุทปาที’’ติ (สํ. นิ. 5.1081; มหาว. 15; ปฏิ. ม. 2.30) ปน วจนโต มคฺโค ญาณาโลโกฯ ‘‘ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน’’ติ (ม. นิ. 1.386; ปารา. 12) วา วจนโต วิชฺชตฺตยาโลโก ญาณาโลโกฯ ปฐมาภิสมฺโพธิยํ วิย สญฺชาตปีติวิปฺผาโร, วิเสสโต รตนฆเร สมนฺตปฏฺฐานวิจินเน สญฺชาตปีติวเสน อุปฺปนฺนสรีโรภาโส วา ปีติอาโลโกฯ ตตฺเถว อุปฺปนฺนปสาทวเสน สญฺชาตอาโลโกว ปสาทาโลโกฯ ธมฺมจกฺกปวตฺตเน ‘‘อญฺญาสิ วต, โภ, โกณฺฑญฺโญ’’ติ อุปฺปนฺนปสาทาโลโกติ จ วทนฺติฯ สพฺพตฺเถว สตฺถุ ธมฺมเทสนา สตฺตานํ หทยตมํ วิธมนฺตี ธมฺมกถาอาโลโกฯ สพฺโพปิ พุทฺธานํ ปาตุภาวา อุปฺปนฺโน อาโลโกติ อิมินา สาวกานํ เทสนาย สญฺชาตธมฺมาโลโกปิ พุทฺธานุภาโวติ ทสฺเสติฯ

ปชฺโชตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สรสุตฺตวณฺณนา

[27] สรณโต อวิจฺเฉทวเสน ปวตฺตนโต ขนฺธาทีนํ ปฏิปาฏิ สราฯ เตนาห ‘‘อิเม สํสารสรา’’ติฯ กุโตติ เกน การเณน, กิมฺหิ วา? เตนาห ‘‘กิํ อาคมฺมา’’ติ? น ปติฏฺฐาติ ปจฺจยาภาวโตฯ อาโปติอาทินา ปาฬิยํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อปฺปติฏฺฐานาปเทเสน ตตฺถ กามรูปภวานํ อภาโว ทสฺสิโตฯ ตทุภยาภาวทสฺสเนน เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อรูปภวสฺสปิ อภาโว ทสฺสิโตว โหติ, ยถารุตวเสน วา เอตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยสฺมา ปุริมา ทฺเว คหิตา, คหิตญฺจ อตฺถํ ปริคฺคเหตฺวาว ปจฺฉิมตฺโถ ปวตฺโตติฯ

สรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ