1.สตฺติสุตฺตวณฺณนา

[21] เทสนาสีสนฺติ เทสนาปเทสลกฺขณวจนนฺติ อธิปฺปาโยฯ โอมฏฺโฐติ อโธมุขํ กตฺวา ทินฺนปฺปหาโรฯ อิมินา เอว ปสงฺเคน ปหาเร วิภาคโต ทสฺเสตุํ ‘‘จตฺตาโร หี’’ติอาทิ วุตฺตํ ฯ อุปริ ฐตฺวาติ หตฺถิอาทีนํ อุปริ ฐตฺวาฯ อโธมุขํ ทินฺนปฺปหาโรติ ขคฺคกรวาลาทีนํ อโธมุขํ กตฺวา ปหตปหาโรฯ อุมฺมฏฺโฐ วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺโพฯ วิวิธปฺปหาโร วิมฏฺโฐฯ ‘‘โอมฏฺโฐ คหิโต’’ติ วตฺวา ตสฺเสว คหเณ การณํ ทสฺเสตุํ ‘‘โส หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ทุคฺคนฺธกิมิอาทีนํ วเสน อนฺโตโทโสฯ มญฺเจน สทฺธิํ พนฺธิตฺวาติ ยสฺมิํ มญฺเจ วณิกปุคฺคโล นิปนฺโน, ตตฺถ ตํ สุพนฺธํ กตฺวา ปาทฏฺฐานํ อุทฺธํ กโรนฺเตหิ สีสฏฺฐานํ อโธ กาตพฺพํฯ เตนาห ‘‘อโธสิโร กาตพฺโพ’’ติฯ ปริพฺพเชติ ปวตฺเตยฺยฯ สา ปน ปวตฺติ ภาวนาวิหาเรน ยุตฺตาติ อาห ‘‘วิหเรยฺยา’’ติฯ

สลฺลสฺส อุพฺพหนํ สลฺลุพฺพหนํฯ อตฺถํ ปริตฺตกํ คเหตฺวา ฐิตา อุปมาการสฺส วิกฺขมฺภนปฺปหานสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ เตนาห ‘‘ปุนปฺปุน’’นฺติอาทิฯ อนุพนฺโธว โหติ สติ ปจฺจเย อุปฺปชฺชนารหโต เทวตาย กามราคปฺปหานสฺส โชติตตฺตาฯ นนุ ภควตา อนาคามิมคฺเคน เทสนา นิฏฺฐาเปตพฺพาติ? น, อิตริสฺสา ญาณพลานุรูปเทสนาย ปวตฺเตตพฺพโตฯ เวเนยฺยชฺฌาสยานุกุลญฺหิ ธมฺมํ ธมฺมสฺสามี เทเสตีติฯ

สตฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ผุสติสุตฺตวณฺณนา

[22] กมฺมํ อผุสนฺตนฺติ กมฺมผสฺสํ อผุสนฺตํ, กมฺมํ อกโรนฺตนฺติ อตฺโถฯ วิปาโก น ผุสตีติ วิปากผสฺโส น ผุสติ, วิปาโก น อุปฺปชฺชเตว การณสฺส อภาวโตฯ เอวํ พฺยติเรกมุเขน กมฺมวฏฺเฏน วิปากวฏฺฏํ สมฺพนฺธํ กตฺวา อตฺถํ วตฺวา อิทานิ เกวลํ กมฺมวฏฺฏวเสน อตฺถํ วทนฺโต ‘‘กมฺมเมวา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ นากโรโต กริยตีติ กมฺมํ อกุพฺพโต น กยิรติ, อนภิสนฺธิกตกมฺมํ นาม นตฺถีติ อตฺโถฯ อิทานิ ตเมวตฺถํ อนฺวยโต ทสฺเสตุํ ‘‘ผุสนฺตญฺจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตโตติ ผุสนเหตุฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ วุตฺตเมวตฺถํ สการณํ กตฺวา ปริเวฐิตวเสน วิภูตํ กตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ตสฺมา ผุสนฺต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ธมฺมตาติ การกสฺเสว กมฺมวิปากานุพนฺโธ, นาการกสฺสาติ อยํ กมฺมวิปากานํ สภาโวฯ

ปจฺเจติ อุปคจฺฉติ อนุพนฺธติฯ ปาปนฺติ ปาปกํ กมฺมํ ผลญฺจฯ อยญฺจ อตฺโถ อรญฺเญ ลุทฺทกสฺส อุยฺโยชนาย สุนเขหิ ปริวาริยมานสฺส ภิกฺขุโน ภเยน รุกฺขํ อารุฬฺหสฺส จีวเร ลุทฺทสฺส อุปริ ปติเต ตสฺส สุนเขหิ ขาทิตฺวา มาริตวตฺถุนา ทีเปตพฺโพติฯ

ผุสติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ชฏาสุตฺตวณฺณนา

[23] เยน อตฺเถน ตณฺหา ‘‘ชฏา’’ติ วุตฺตา, ตเมวตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ชาลินิยา’’ติ วุตฺตํฯ สา หิ อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตปเภทา อตฺตโน อวยวภูตา เอว ชาลา เอติสฺสา อตฺถีติ ชาลินีติ วุจฺจติฯ อิทานิสฺสา ชฏากาเรน ปวตฺติํ ทสฺเสตุํ ‘‘สา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ รูปาทีสุ อารมฺมเณสูติ ตสฺสา ปวตฺติฏฺฐานมาห รูปาทิฉฬารมฺมณวินิมุตฺตสฺส ตณฺหาวิสยสฺส อภาวโตฯ เหฏฺฐุปริยวเสนาติ กทาจิ รูปารมฺมเณ กทาจิ ยาว ธมฺมารมฺมณา, กทาจิ ธมฺมารมฺมเณ กทาจิ ยาว รูปารมฺมณาติ เอวํ เหฏฺฐา จ อุปริ จ ปวตฺติวเสนฯ เทสนากฺกเมน เจตฺถ เหฏฺฐุปริยตา เวทิตพฺพา, กามราคาทิวเสนปิ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ สงฺขารานํ ขณิกภาวโต อปราปรุปฺปตฺติ เอตฺถ สํสิพฺพนนฺติ อาห ‘‘ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนโต สํสิพฺพนฏฺเฐนา’’ติฯ อิทํ เยน สมฺพนฺเธน ชฏา วิยาติ ชฏาติ ชฏาตณฺหานํ อุปมูปเมยฺยตา, ตํทสฺสนํฯ อยญฺเหตฺถ อตฺโถ – ยถา ชาลินี เวฬุคุมฺพสฺส สาขา, ตาสํ สญฺจยาทโย จ อตฺตโน อวยเวหิ สํสิพฺพิตา วินทฺธา ‘‘ชฏา’’ติ วุจฺจนฺติ, เอวํ ตณฺหาปิ สํสิพฺพนสภาเวนาติฯ