เมนู

6. นิทฺทาตนฺทีสุตฺตวณฺณนา

[16] ปจฺฉิเม มาเส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต จตุคฺคุณํ สงฺฆาฏิํ ปญฺญเปตฺวา ทกฺขิเณน ปสฺเสน สโต สมฺปชาโนติ เอตฺตกํ ปาฐํ สงฺขิปิตฺวา ‘‘นิทฺทํ โอกฺกมิตา’’ติ วุตฺตํฯ กิริยามยจิตฺเตหิ อโวมิสฺโส ภวงฺคโสโต อพฺยากตนิทฺทาฯ สา หิ ขีณาสวานํ อุปฺปชฺชนารหา, ตสฺสา ปุพฺพภาคาปรภาเคสุ…เป.… อุปฺปนฺนํ ถินมิทฺธํ อิธาธิปฺเปตา นิทฺทา, สา อขีณาสวานํ เยภุยฺเยน อนิยตกาลา, ตพฺพิธุรนิยตสพฺภาวํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อติจฺฉาต…เป.… อาคนฺตุกํ อาลสิย’’นฺติ อาหฯ กายาลสิยปจฺจยา วีริยสฺส ปฏิปกฺขภูตา จตฺตาโร อกุสลกฺขนฺธา ตนฺที นามฯ ตนฺทีติ สภาวนิทฺเทโสฯ ตนฺทิยนาติ อาการนิํทฺเทโสฯ ตนฺทีมนตาติ ตนฺทีภูตจิตฺตตาฯ อาลสฺยนฺติ อลสภาวาหรณํฯ อาลสฺยายิตตฺตนฺติ อลสภาวปฺปตฺติฯ กายวิชมฺภนาติ กายสฺส วินามนาฯ อกุสลปกฺขา อุกฺกณฺฐิตตาติ อกุสลปกฺขิยา อนภิรติฯ ภตฺตกิลมโถติ ยถาวุตฺตสฺส ภตฺตวตฺถุกสฺส อาหารสฺส วเสน สรีเร อุปฺปชฺชนกเขโทฯ อุปกฺกิลิฏฺโฐติ ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณน อุปกฺกิลิฏฺฐจิตฺโตฯ จิตฺตสฺส อสมาหิตตฺตา นิวาริตปาตุภาโวฯ อริยมคฺคสฺส โชตนํ นาม อุปฺปชฺชนเมวาติ อาห ‘‘น โชตติ , น ปาตุภวตีติ อตฺโถ’’ติฯ น หิ อริยมคฺโค โชติอโชตินาโม ปวตฺตติฯ

มคฺคสหชาตวีริเยนาติ โลกิยโลกุตฺตรมคฺคสหชาตวีริเยนฯ มิสฺสกมคฺโค หิ อิธ อธิปฺเปโตฯ นีหริตฺวาติ นีหรณเหตุฯ เหตุอตฺโถ หิ อยํ ตฺวา-สทฺโท ‘‘ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.271) วิยฯ เตน ‘‘มคฺโค วิสุชฺฌตี’’ติ วจนํ สมตฺถิตํ โหติฯ ‘‘อริยมคฺคํ วิสุชฺฌตี’’ติ เกจิ ปฐนฺติฯ

นิทฺทาตนฺทีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ทุกฺกรสุตฺตวณฺณนา

[17] ทุกฺขํ ติติกฺขนฺติ ทุตฺติติกฺขํฯ ตญฺจ ทุกฺขมํ ทุสฺสหนํ อารมฺภวเสน ทุกฺกรํ, อนุยุญฺชนวเสน ทุตฺติติกฺขนฺติฯ อพฺยตฺเตนาติ สามญฺญสฺส อุปการานุปกาเร ธมฺเม ชานนสมตฺถาย เวยฺยตฺติยสงฺขาตาย ปญฺญาย อภาวโต น พฺยตฺเตนฯ เตนาห ‘‘พาเลนา’’ติฯ ยสฺมิํ ธมฺเม สติ สมโณติ วุจฺจติ, ตํ สามญฺญนฺติ อาห ‘‘สมณธมฺโม’’ติฯ อิมินาติ ‘‘ทุกฺกรํ ทุตฺติติกฺขญฺจ, อพฺยตฺเตน จ สามญฺญ’’นฺติ อิมินา คาถทฺเธน อิทํ ทสฺเสตีติ อิทํ อิทานิ วุจฺจมานํ อตฺถชาตํ ทสฺเสติฯ อภิทนฺตนฺติ อภิภวนทนฺตํ, อุปริทนฺตนฺติ อตฺโถฯ โส หิ อิตรํ มุสลํ วิย อุทุกฺขลํ วิเสสโต กสฺสจิ ขาทนกาเล อภิภุยฺย วตฺตติฯ อาธายาติ นิปฺปีฬนวเสเนว ฐเปตฺวาฯ ตาลุํ อาหจฺจาติ ตาลุปเทสมาหนิตฺวา วิยฯ เจตสาติ กุสลจิตฺเตนฯ จิตฺตนฺติ อกุสลจิตฺตํฯ อภินิคฺคณฺหิตฺวาติ ยถา อติสมุทาจาโร น โหติ, เอวํ วิพาธนวเสน นิคฺคเหตฺวาฯ อาปาณโกฏิกนฺติ ปาณโกฏิปริโยสานํ, ปริชีวนฺติ อตฺโถฯ สมฺพาเธตีติ สมฺพาโธ, อนฺตรายิโกฯ พหู ปริสฺสยาติ อโยนิโส กามวิตกฺกาทิวเสนฯ

ปชฺชติ จิตฺตเมตฺถาติ ปทํ, อารมฺมณํฯ อิริยาปถํ เอว ปทํ อิริยาปถปทํ