2. นนฺทติสุตฺตวณฺณนา

[12] นนฺทตีติ เอตฺถ นนฺทนํ สปฺปีติกกามตณฺหากิจฺจนฺติ อาห – ‘‘ตุสฺสตี’’ติ, ตสฺมา กามปริโตเสน หฏฺฐตุฏฺโฐ โหตีติ อตฺโถฯ ปุตฺติมาติ ปุตฺตวาฯ ปหูเต จายํ มา-สทฺโทติ อาห ‘‘พหุปุตฺโต’’ติฯ พหุปุตฺตตาคหเณน อิทํ ปโยชนนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตสฺส หี’’ติอาทิมาหฯ ปูเรนฺตีติ ปทํ อเปกฺขิตฺวา ธญฺญสฺสาติ สามิวจนํฯ อิติ อาหาติ อิมมตฺถํ สนฺธายาห, เอวํอธิปฺปาโย หุตฺวาติ อตฺโถฯ โคสามิโกติ โคมาฯ อิธาปิ ปหูเต มา-สทฺโทฯ โครสสมฺปตฺตินฺติ โครเสหิ นิปฺผชฺชนสมฺปตฺติํฯ อุปธีติ ปจฺจตฺตพหุวจนํฯ หีติ เหตุอตฺเถ นิปาโตฯ นนฺทยนฺติ ปีติโสมนสฺสํ ชนยนฺตีติ นนฺทนาฯ กามํ ทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต นิปฺปริยายโต กามา ‘‘อุปธี’’ติ วตฺตพฺพตํ อรหนฺติ, ตสฺสา ปน เทวตาย อธิปฺปายวเสนาห ‘‘สุขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต’’ติฯ กิเลสวตฺถุเหตุกตฺตา เสสปททฺวยสฺส กิญฺจาปิ สพฺพํ สํสารทุกฺขํ กิเลสเหตุกํ, วิเสสโต ปน ปาปธมฺมา อปายูปปตฺติํ นิพฺพตฺเตนฺตีติ อาห – ‘‘กิเลสาปิ อปายทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต’’ติฯ อุปสํหรมานาติ อุปเนนฺตา อุปฺปาเทนฺตาฯ มนุสฺสชาติโกปิ ทุลฺลภฆาสจฺฉาทนตาย ทุกฺขพหุโล เปโต วิยาติ มนุสฺสเปโตฯ มนุสฺสชาติโกปิ วุตฺตรูโป อนตฺถปาติโต ปเรหิ หิํสิโต สมาโน เนรยิโก วิยาติ มนุสฺสเนรยิโกฯ

ผเลน รุกฺขโต ผลํ ปาเตนฺโต วิยฯ ตเถว นวหากาเรหีติ ยถา ตีสุ กาเลสุ นาสมรณเภทนวเสน ปุตฺติมา ปุตฺตนิมิตฺตํ, ตเถว โคมา โคนิมิตฺตํ โสจติ นวปฺปกาเรหิฯ ปญฺจ กามคุโณปธีปิ นรํ โสเจนฺตีติ โยชนาฯ ตสฺสาติ โย อุตฺตริ อนุคิชฺฌติ ตสฺสฯ กามยานสฺสาติ ชาตกามจฺฉนฺทสฺสฯ ชนฺตุโนติ สตฺตสฺสฯ ปริหายนฺติ เจ วินสฺสนฺติ เจฯ สลฺลวิทฺโธวาติ สลฺเลน วิทฺโธ วิยฯ รุปฺปตีติ วิการํ อาปชฺชติ, โสจตีติ อตฺโถฯ นรสฺส โสจนา โสกฆฏฺฏนปจฺจโยฯ อุปธโย นตฺถีติ กามํ กิเลสาภิสงฺขารูปธโย ตาว ขีณาสวสฺส นตฺเถว มคฺคาธิคเมน นิโรธิตตฺตา, ขนฺธูปธโย ปน กถนฺติ? เตปิ ตสฺส สอุปาทิเสสกาเลปิ อฏฺฐุปฺปตฺติเหตุภูตา น สนฺเตว, อยญฺจ อนุปาทิเสสกาเลฯ เตนาห ‘‘โส นิรุปธิ มหาขีณาสโว’’ติฯ

นนฺทติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. นตฺถิปุตฺตสมสุตฺตวณฺณนา

[13] ปุตฺตเปมํ ปุตฺตคฺคหเณน คหิตํ อุตฺตรปทโลเปนาติ อาห ‘‘ปุตฺตเปมสม’’นฺติฯ โคสมิตนฺติ โคหิ สมํ กตํฯ เตนาห ‘‘โคหิ สม’’นฺติฯ สูริยสฺส สมาติ สูริยสมาฯ อวยวสมฺพนฺเธ เจตํ สามิวจนํฯ อวยโว เจตฺถ อาภา เอวาติ วิญฺญายติ ‘‘อนนฺตรํ อาภา’’ติ วุจฺจมานตฺตาติ อาห ‘‘สูริยาภาย สมา’’ติอาทิฯ มโหฆภาเวน สรนฺติ สวนฺตีติ สรา, มหนฺตา ชลาสยาฯ สพฺเพ เต สมุทฺทปรมา โอริมชเนหิ อทิฏฺฐปรตีรตฺตา ตสฺสฯ

นตฺถิ อตฺตสมํ เปมนฺติ คาถาย ปฐมคาถายํ วุตฺตนเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อตฺตเปเมน สมํ เปมํ นาม นตฺถีติ อยมตฺโถฯ อนุทกกนฺตาเร ฆมฺมสนฺตาปํ อสหนฺติยา องฺเก ฐปิตปุตฺตกํ กนฺทนฺตํ ภูมิยํ นิปชฺชาเปตฺวา ตสฺส อุปริ ฐตฺวา มตอิตฺถิวตฺถุนา ทีเปตพฺพํฯ เตนาห – ‘‘มาตาปิตาทโย หิ ฉฑฺเฑตฺวาปิ ปุตฺตธีตาทโย’’ติฯ ตถา จาห –

‘‘สพฺพา ทิสา อนุปริคมฺม เจตสา,

เนวชฺฌคา ปิยตรมตฺตนา กฺวจิ;

เอวํ ปิโย ปุถุ อตฺตา ปเรสํ,

ตสฺมา น หิํเส ปรมตฺตกาโม’’ติฯ (สํ. นิ. 1.119; อุทา. 41; เนตฺติ. 113);

ธญฺเญน สมํ ธนํ นาม นตฺถิ, ยสฺมา ตปฺปฏิพทฺธา อาหารูปชีวีนํ สตฺตานํ ชีวิตวุตฺติฯ ตถารูเป กาเลติ ทุพฺภิกฺขกาเลฯ เอกเทสํเยว โอภาสนฺตีติ เอกสฺมิํ ขเณ จตูสุ มหาทีเปสุ โอภาสํ ผริตุํ อสมตฺถตฺตา สูริยสฺสปิ, ปเคว อิตเรสํฯ โพธิสตฺตสฺส อุทยพฺพยสฺส ญาณานุภาเวน สกลชาติเขตฺตํ เอกาโลกํ อโหสีติ อาห ‘‘ปญฺญา…เป.… สกฺโกตี’’ติฯ ตมํ วิธมตีติ ปุพฺเพนิวาสญาณาทโย ปญฺญา ยตฺถ ปวตฺตนฺติ, ตมนวเสสํ พฺยาเปตฺวา เอกปฺปหาเรน ปวตฺตนโตฯ ‘‘วุฏฺฐิยา ปน ปวตฺตมานาย ยาว อาภสฺสรภวนา’’ติ ปจุรวเสน วุตฺตํฯ

นตฺถิปุตฺตสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ