เมนู

9. มานกามสุตฺตวณฺณนา

[9] เสยฺยาทิเภทํ มานํ อปฺปหาย ตํ ปคฺคยฺห วิจรนฺโต กาเมนฺโต นาม โหตีติ อาห ‘‘มานํ กาเมนฺตสฺส อิจฺฉนฺตสฺสา’’ติฯ ทมติ จิตฺตํ เอเตนาติ ทโม, สติสมฺโพชฺฌงฺคาทิโก สมาธิปกฺขิโก ทโมฯ มนจฺฉฏฺฐานิ อินฺทฺริยานิ ทเมตีติ ทโม, อินฺทฺริยสํวโรฯ กิเลเส ทเมติ ปชหตีติ ทโม, ปญฺญาฯ อุปวสนวเสน กายกมฺมาทิํ ทเมตีติ ทโม, อุโปสถกมฺมํฯ โกธูปนาหมกฺขมานาทิเก ทเมติ วิเนตีติ ทโม, อธิวาสนขนฺติฯ เตเนวาติ ‘‘ทโม’’ติ สมาธิปกฺขิกธมฺมานํ เอว อธิปฺเปตตฺตา ฯ ‘‘น โมนํ อตฺถี’’ติ จ ปาโฐฯ อสมาหิตสฺสาติ สมาธิปฏิกฺเขโป โชติโตฯ

มจฺจุเธยฺยสฺส ปารตรณสฺส วุจฺจมานตฺตา ‘‘โมนนฺติ จตุมคฺคญาณ’’นฺติ วุตฺตํฯ น หิ ตโต อญฺเญน ตํ สมฺภวติฯ ชานาติ อสมฺโมหปฏิเวธวเสน ปฏิวิชฺฌตีติ อตฺโถฯ มจฺจุ ธียติ เอตฺถาติ มจฺจุเธยฺยํ, ขนฺธปญฺจกํ มรณธมฺมตฺตาฯ ตสฺเสวาติ มจฺจุเธยฺยสฺเสวฯ ปารํ ปรตีรภูตํ นิพฺพานํฯ ตเรยฺยาติ เอตฺถ ตรณํ นาม อริยมคฺคพฺยาปาโรติ อาห ‘‘ปฏิวิชฺเฌยฺย ปาปุเณยฺยา’’ติฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘ปฏิเวธตรณํ นาม วุตฺต’’นฺติฯ ‘‘น ตเรยฺย น ปฏิวิชฺเฌยฺย น ปาปุเณยฺย วา’’ติ อยเมตฺถ ปาโฐ ยุตฺโตฯ อญฺญถา ‘‘อิทํ วุตฺตํ โหตี’’ติอาทิวจนํ วิรุชฺเฌยฺยฯ เอโก อรญฺเญ วิหรนฺโตติ เอกากี หุตฺวา อรญฺเญ วิหรนฺโตติ อตฺโถฯ

กามํ เหฏฺฐิมมคฺเคหิปิ เอกจฺจสฺส มานสฺส ปหานํ ลพฺภติฯ อคฺคมคฺเคเนว ปน ตสฺส อนวเสสโต ปหานนฺติ อาห – ‘‘อรหตฺตมคฺเคน นววิธมานํ ปชหิตฺวา’’ติฯ อุปจารสมาธิปุพฺพโก อปฺปนาสมาธีติ วุตฺตํ ‘‘อุปจารปฺปนาสมาธีหี’’ติ, น อุปจารสมาธิมตฺเตน สมาธิมตฺตํ สนฺธาย ปจฺเจกํ วากฺยปริสมาปนสฺส อยุชฺชนโตฯ น หิ อปฺปนํ อปฺปตฺตํ โลกุตฺตรชฺฌานํ อตฺถิฯ ‘‘สุเจตโส’’ติ จิตฺตสฺส ญาณสหิตตาย ลกฺขณวจนนฺติ อาห ‘‘ญาณสมฺปยุตฺตตายา’’ติอาทิฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘สุเจตโสติ เอตฺถ จิตฺเตน ปญฺญา ทสฺสิตา’’ติฯ ‘‘สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต’’ติ สพฺเพสุ ภวาทีสุ วิสํสฏฺฐจิตฺโต สพฺพโส ขนฺธาทีหิ วิสํยุตฺโต โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สพฺเพสุ ขนฺธายตนาทีสุ วิปฺปมุตฺโต หุตฺวา’’ติฯ ปริญฺญาปฏิเวโธ สจฺฉิกิริยปฏิเวเธน วินา นตฺถีติ อาห ‘‘เตภูมก…เป.… วุตฺต’’นฺติฯ

มานํ นิสฺสาย ทุจฺจริตจรณโต มาโน นามายํ สีลเภทโนตสฺมาติ มานสฺส สีลปฏิปกฺขภาวโตฯ อิมินา ปฏิปกฺขปฺปหานกิตฺตเนนฯ อธิจิตฺตสิกฺขา กถิตา สรูปโต เอวาติ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถ จิตฺเตนาติ สุ-สทฺเทน วิเสสิตจิตฺเตนฯ ตสฺมาติ ปญฺญาย ทสฺสิตตฺตาฯ อิมินาติ ‘‘สุเจตโส’’ติ อิมินา ปเทนฯ อธิสีลสิกฺขา อธิจิตฺตสิกฺขา อธิปญฺญาสิกฺขาติ สีลาทีนิปิ วิเสเสตฺวา วุตฺตานิฯ