เอวํ คาถาย ปฐมสฺส ปาทสฺส อตฺถํ วตฺวา ทุติยสฺส วตฺตุํ ‘‘เอวํ สุตฺเตสู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺสตฺโถ วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพฯ ยสฺมา อปฺปหีนสุปนกิริยาวเสน สนีวรณสฺส ปุคฺคลสฺส อนุปฺปนฺนราครชาทโย อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา ปวฑฺฒนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘นีวรเณเหว กิเลสรชํ อาทิยตี’’ติฯ เตเนวาห ‘‘ปุริมา’’ติอาทิฯ ปุริมานํ ปจฺฉิมานํ อปราปรุปฺปตฺติยา ปจฺจยภาโว เหตฺถ อาทิยนํฯ ปญฺจหิ อินฺทฺริเยหิ ปริสุชฺฌตีติ มคฺคปริยาปนฺเนหิ สทฺธาทีหิ ปญฺจหิ อินฺทฺริเยหิ สกลสํกิเลสโต วิสุชฺฌติฯ ปญฺญินฺทฺริยเมว หิ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยาทีนิ, อิตรานิ จ อนฺวยานีติฯ

ชาครสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อปฺปฏิวิทิตสุตฺตวณฺณนา

[7] ปวตฺตินิวตฺติตทุภยเหตุวิภาคสฺส ธมฺมสฺสปิ จตุสจฺจนฺโตคธตฺตา อาห ‘‘ธมฺมาติ จตุสจฺจธมฺมา’’ติฯ จตฺตาริปิ หิ อริยสจฺจานิ จตุสจฺจนฺโตคธานิฯ อปฺปฏิวิทฺธาติ ปริญฺญาภิสมยาทิวเสน อนภิสมิตาฯ ทิฏฺฐิคตวาเทสูติ ทิฏฺฐิคตสญฺญิเตสุ วาเทสุฯ ทิฏฺฐิคเตหิ เต ปวตฺติตาฯ อิโต ปเรสนฺติ อิโต สาสนิเกหิ ปเรสํ อญฺเญสํฯ ธมฺมตายาติ สภาเวน, สยเมวาติ อตฺโถฯ คจฺฉนฺตีติ ปวตฺตนฺติ ทิฏฺฐิวาทํ ปคฺคยฺห ติฏฺฐนฺติฯ ปเรนาติ ทิฏฺฐิคติเกนฯ นียนฺตีติ ทิฏฺฐิวาทสงฺคณฺหเน อุยฺโยชียนฺติฯ เตนาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ปพุชฺฌิตุนฺติ ปมาทนิทฺทาย ปฏิพุชฺฌิตุํฯ ปฏิปทา ยถาเทสิตสฺส ธมฺมสฺส กถิตตาย, ปฏิพุชฺฌิตุํ โยนิโส ปวตฺติยมานตฺตา ภทฺทิกาฯ

เหตุนาติ ญาเยนฯ การเณนาติ จตุสจฺจานํ สมฺโพธยุตฺติยาฯ หตฺถตเล อามลกํ วิย สพฺพํ เญยฺยํ ชานาตีติ สพฺพญฺญู, เตเนว สพฺพญฺญุตาภิสมฺโพเธน พุทฺโธติ สพฺพญฺญุพุทฺโธฯ ปจฺเจกํ ปเรหิ อสาธารณตาย วิสุํ สยมฺภุญาเณน สจฺจานิ พุทฺธวาติ ปจฺเจกพุทฺโธฯ ปโรปเทเสน จตุสจฺจํ พุชฺฌตีติ จตุสจฺจพุทฺโธฯ ตถา หิ โส สยมฺภุตาย อภาวโต เกวลํ จตุสจฺจพุทฺโธติ วุจฺจติฯ สุเตน สุตมยญาเณน ขนฺธาทิเภทํ เญยฺยํ พุทฺธวาติ สุตพุทฺโธฯ

สพฺพญฺญุพุทฺธปจฺเจกพุทฺเธ ฐเปตฺวา อวเสสา อคฺคสาวกมหาสาวกาปิ ปกติสาวกาปิ วีตราคา อวเสสา ขีณาสวาฯ ตโยปิ ปุริมา วฏฺฏนฺติ สมฺพุทฺธาติอาทิวจนโตฯ สนฺนิวสติ เอเตนาติ สนฺนิวาโส, จริตํฯ โลกสฺส สนฺนิวาโส โลกสนฺนิวาโส, ตสฺมิํฯ กายทุจฺจริตาทิเภเท วิสเมฯ สติสมฺโมเสน วิสเม วา สตฺตนิกาเยฯ โส หิ วิสมโยคโต วิสโมฯ ราควิสมาทิเก วิสเม วา กิเลสชาเตฯ ตํ วิสมํ ปหาย ตํ วิสมํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา สมํ สทิสํ ยุตฺตรูปํ, ปุริมเกหิ วา สมฺพุทฺเธหิ สมํ สทิสํ จรนฺติ วตฺตนฺติฯ

อปฺปฏิวิทิตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สุสมฺมุฏฺฐสุตฺตวณฺณนา

[8] สุสมฺมุฏฺฐาติ สุฏฺฐุ อติวิย สมฺมุฏฺฐาฯ สตฺต เสกฺขา หิ สุสมฺมุสิตา วินฏฺฐาฯ กถํ ปน เต อนธิคตา นฏฺฐา นาม โหนฺตีติ อาห ‘‘ยถา หี’’ติอาทิฯ อธิคตสฺสาติ อธิคโต อสฺสฯ โส วทนฺโตติ สมฺพนฺโธฯ เสสนฺติ ‘‘ธมฺมา’’ติอาทิฯ ปุริมสทิสเมวาติ อนนฺตรคาถาย วุตฺตสทิสเมวฯ

สุสมฺมุฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ