ปริยาเยติ สภาวโต ปริวตฺเตตฺวา ญาเปติ เอเตนาติ ปริยาโย, เลโส, การณํ วาติ อาห ‘‘นิปฺปริยาเยน จตฺตาโร ปจฺจยา’’ติ, วฏฺฏสฺส เอกนฺตโต พาลโลเกเหว อามสิตพฺพภาวโต ปริยายามิสตา วุตฺตาฯ อิธ ปริ..เป.… อธิปฺเปตํ วิวฏฺฏปฏิโยคิโน อิจฺฉิตตฺตาฯ จตุปจฺจยาเปกฺขญฺหิ ปหานํฯ เอกจฺจสฺส สกลวฏฺฏาเปกฺขปฺปหานสฺสปิ ปจฺจโย โหตีติ ‘‘วฏฺฏติเยวา’’ติ สาสงฺกํ วทติฯ วูปสมติ เอตฺถ สกลวฏฺฏทุกฺขนฺติ สนฺติ, อสงฺขตธาตูติ อาห ‘‘นิพฺพานสงฺขาต’’นฺติฯ

อุปนียสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อจฺเจนฺติสุตฺตวณฺณนา

[4] กาลยนฺติ เขเปนฺตีติ กาลาฯ ปุเรภตฺตาทโย หิ กาลา ธมฺมปฺปวตฺติมตฺตตาย ปรมตฺถโต อวิชฺชมานาปิ โลกสงฺเกตมตฺตสิทฺธา ตสฺสาเยว ธมฺมปฺปวตฺติยา คตคตาย อนิวตฺตนโต ตํ ตํ ธมฺมปฺปวตฺติํ เขเปนฺตา วินาสยนฺตา วิย สยญฺจ ตาหิ สทฺธิํ อจฺเจนฺตา วิย โหนฺติฯ เตนาห – ‘‘กาโล ฆสติ ภูตานิ, สพฺพาเนว สหตฺตนา’’ติ (ชา. 1.2.190)ฯ ‘‘ตรยนฺติ รตฺติโย’’ติ เอตฺถาปิ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ‘‘เอตํ ภยํ มรเณ เปกฺขมาโน’’ติ วุจฺจมานตฺตา ปุคฺคลํ มรณูปคมนาย ตรยนฺตีติ อตฺโถ วุตฺโตฯ วโยคุณาติ เอตฺถ โกฏฺฐาสา คุณาฯ ติตฺถิยานํ หิ จริมจิตฺเตน สกลจิตฺเต วยสมูเห วยสมญฺญาติ อาห – ‘‘ปฐมมชฺฌิมปจฺฉิมวยานํ คุณา, ราสโยติ อตฺโถ’’ติฯ อานิสํสฏฺโฐ คุณฏฺโฐ ‘‘วากจิรํ นิวาเสสิํ, ทฺวาทสคุณมุปาคต’’นฺติอาทีสุ (พุ. วํ. 2.30) วิยฯ ‘‘ตนฺทิคุณาหํ กริสฺสามิ, ทิคุณํ ทิคุณํ วทฺเธยฺยา’’ติ จ เอวมาทีสุ ปน ตพฺภาววุตฺติอตฺโถ คุณฏฺโฐฯ

‘‘อสงฺเขฺยยฺยานิ นามานิ, สคุเณน มเหสิโน;

คุเณน นามมุทฺเธยฺยํ, อปิ นาม สหสฺสโต’’ติฯ (ธ. ส. อฏฺฐ. 1313; อุทา. 53; ปฏิ. ม. อฏฺฐ. 1.1.76) –

อาทีสุ ปสํสฏฺโฐ คุณฏฺโฐ ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺตี’’ติ เอตฺถ อตฺโถ ‘‘อจฺเจนฺติ กาลา’’ติ เอตฺถ วุตฺตนโย เอวฯ ปฐมมชฺฌิมวยาติ ปฐมคฺคหณญฺเจตฺถ วยสฺส คตสฺส อปุนราวตฺติทสฺสนตฺถํ กตํฯ เตเนวาห – ‘‘มรณกฺขเณ ปน ตโยปิ วยา ชหนฺเตวา’’ติฯ