เมนู

4. ทลิทฺทสุตฺตวณฺณนา

[260] มนุสฺสทลิทฺโทติ มนุสฺเสสุ ทุคฺคโตฯ มนุสฺสการุญฺญตนฺติ มนุสฺเสสุ ปรมนิหีนตํฯ มนุสฺสกปโณติ มนุสฺเสสุ วา ปรมนิหีโนฯ ตสฺมิํ ฐาเนติ ตสฺส เทวปุตฺตสฺส ตสฺมิํ อุปฺปชฺชนฏฺฐาเนฯ ลามกโต จินฺเตนฺตีติ ตสฺส ปุริมวตฺถุํ นิสฺสาย หีนโต จินฺเตนฺติฯ กเถนฺตีติ ตเมว ปเรสํ กเถนฺติฯ วิตฺถาเรนฺตีติ วุตฺตมตฺถํ วิตฺถาริกํ กโรนฺติฯ สพฺพทา ปริจฺฉิชฺช ปริวารสมฺปนฺโน หุตฺวา อฑฺฒฏฺฐรตเน หตฺถิกฺขนฺเธ มหจฺจราชานุภาเวน นิสินฺนตฺตา ชนกาเยน สมุลฺโลกิยมาโนฯ อวลมฺพนฺตีติ โอลมฺพนฺติฯ วนฺทนมตฺตํ วา นาโหสิ, อญฺญทตฺถุ ปจฺเจกพุทฺธโต อตฺตโน สมานาทรกิริยํ ปจฺจาสีสติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘โส’’ติอาทิฯ กฺวายนฺติ โก อยนฺติ พฺยาปนฺนวเสน วทติฯ กาฬรตฺเตหิ สุตฺเตหิ สิพฺพิตตฺตา วณฺณวิการํ ทิสฺวา ‘‘กุฏฺฐิจีวรานิ ปารุโต’’ติ อาหฯ มหานิรเย นิพฺพตฺติตฺวา มหาทุกฺขํ ปจฺจนุโภติฯ ตทนุรูปปาปกมฺมสฺส วิปากาวเสเสน ลทฺโธกาเสน ราชคเห…เป.… ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ กามญฺจ เอตฺถ ปฏิสนฺธิคฺคหณํ กุสลกมฺเมเนว, ตสฺส ปน อกุสลกมฺมสฺส วิปากิโน พลวภาวโต วุตฺตํ ‘‘วิปากาวเสเสนา’’ติฯ เตนาห ‘‘คหิตกาลโต…เป.… นิกฺขนฺโต’’ติฯ ภิกฺขาย จริตุํ สมตฺถกาลโต ปฏฺฐาย โรคสฺส พลวตาย มํสานิ…เป.… ปตนฺติฯ ญาณํ เปเสตฺวาติ วิปสฺสนาปฏิปาฏิยา ภาวนาญาณํ นิพฺพานํ ปฏิเปเสตฺวา ปวตฺเตตฺวาฯ อินฺทฺริยานํ ปริปกฺกตฺตา สตฺถุ เทสนาวิลาเสน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโตฯ จุมฺพฏนฺติ ปาทจุมฺพฏํฯ กุฏฺฐิโน หิ สกลปาทตลํ มา รุชีติ จุมฺพฏํ กตฺวา ตํ ปาทตเล พนฺธิตฺวา คจฺฉนฺติ, มตฺติกปาติํ ภินฺทิตฺวา วิย ตถา นิหีนมนุสฺสตฺตภาวโต จวิตฺวา สุวณฺณปาติํ ปฏิลภนฺโต วิย เทวตฺตภาวํ คณฺหนฺโต จุติจิตฺตโต ทุติยจิตฺตวาเร อาทานจิตฺตกฺขเณ เทวโลเก นิพฺพตฺโตฯ

มคฺเคนาคตาติ มคฺคาธิคมเนน อาคตา อุปฺปนฺนาฯ อริยกนฺตสีลนฺติ อริยานํ กนฺตํ มนาปํ มโนรมํ สีลธมฺมํฯ อริยานํ อธิจิตฺตอธิปญฺญาสิกฺขา วิย อธิสีลสิกฺขาปิ สพฺพา อติวิย กนฺตา เอวาติ อาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ อิมสฺมิํ ปนตฺเถติ อิมสฺมิํ โสตาปนฺนสฺส ภวสงฺขาเต อตฺเถ นิทฺธาเรตฺวา วุจฺจมาเนฯ ปญฺจสีลมฺปิ ยสฺมา ทิฏฺฐิ วิย ภวนฺตเรปิ อปฺปหีนํ

ทลิทฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. รามเณยฺยกสุตฺตวณฺณนา

[261] อารมนฺติ เอตฺถ สตฺตาติ อารามา, มโนรมา อุปวนาทโยฯ เต เอว เจเตนฺติ เอตฺถ สทฺธาย อตฺตโน ปีติโสมนสฺสํ สนฺธหนฺตีติ เจติยาติ จ วุจฺจนฺติฯ มนุสฺสรมณียภาวสฺสาติ มนุสฺสานํ อารมณียภาวสฺสฯ ตสฺส ปน สีลาทิคุณวเสน อจินฺเตยฺยาปริเมยฺยานุภาวตาปิ โหตีติ ภควา ‘‘นาคฺฆนฺติ โสฬสิ’’นฺติ อโวจฯ อเจตนาย ภูมิยา รมณียตา นาม คุณวิสิฏฺฐานํ อริยานํ เสวนวเสน เวทิตพฺพาติ วุตฺตํ ‘‘อิทานิ…เป.… คาเม วาติอาทิมาหา’’ติฯ

รามเณยฺยกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ยชมานสุตฺตวณฺณนา

[262] ยชนฺตานนฺติ ทกฺขิเณยฺยํ อุทฺทิสฺส เทนฺตานํฯ อฏฺฐุปฺปตฺติโก สุตฺตนิกฺเขโปติ ทสฺเสตฺวา อตฺถวณฺณนํ กาตุํ ‘‘ตทา กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อคฺคนฺติ เสฏฺฐํฯ เตหิ เตหิ วา ยถาลทฺธสปฺปิอาทโย มา นสฺสนฺตุ, อคฺคภาเวน คหิตานิ สปฺปิอาทีนิ เกวลํ อคฺคิมฺหิ ฌาปเนน, เทวา มนุสฺสา มิจฺฉาคาเหน มา นสฺสนฺตุฯ ตกฺเกนาติ ตกฺกมตฺเตนฯ ‘‘กเถมา’’ติ อมฺเห มญฺญถ, อิทานิ ปสฺสถ, ปจฺจกฺขโต อยํ โว…เป.… อาคจฺฉตีติ อาหํสูติ โยชนาฯ

อุปธิวิปากนฺติ อุปธีสุ วา วิปจฺจติ, อุปธโย วา วิปากา เอตสฺสาติ อุปธิวิปากํฯ วิปฺผารวนฺตํ โหติ วิปุลปกฺขตายฯ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อทํสุ ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺเธน มหาพฺรหฺมุนา จ เอวํ โอวาโท ทินฺโน’’ติฯ

ยชมานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. พุทฺธวนฺทนาสุตฺตวณฺณนา

[263] อุฏฺฐหาติ อุฏฺฐานํ กายิกวีริยํ กโรหิฯ เตนาห ‘‘วิจร, โลเก’’ติฯ เจตสิกวีริยํ ปน ภควตา มตฺถกํ ปาปิตเมวฯ เตนาห ‘‘วิชิตสงฺคามา’’ติฯ ทฺวาทสโยชนิกสฺส อุจฺจภาเวนฯ วิตฺถารโต ปน อายามโต จ อเนกโยชนสตสหสฺสปริมาณจกฺกวาฬํ อติพฺยาเปตฺวา ฐิตสฺสฯ ปนฺนภาราติ ปาติตภารฯ นิกฺเขปิตพฺพโต ภาราติ อาห ‘‘โอโรปิตขนฺธา’’ติอาทิฯ เต หิ ตํสมงฺคิโน ปุคฺคลสฺส สมฺปาตนฏฺเฐน ภารา นามฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘ภารา หเว ปญฺจกฺขนฺธา’’ติ (สํ. นิ. 3.22)ฯ ตเทกเทสา จ กิเลสาภิสงฺขาราฯ ปนฺนรสาย ปุณฺณมาย รตฺตินฺติ ยถา ปนฺนรสปุณฺณมาย รตฺติยํ ปริปุณฺณกาเล อุปกฺกิเลสวิมุตฺโต จนฺโท โสภติ, เอวํ ตว จิตฺตํ สพฺพโส อุปกฺกิเลสวิมุตฺตํ โสภตีติ อธิปฺปาโยฯ

พุทฺธวนฺทนาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ