3. มหาลิสุตฺตวณฺณนา

[259] โสติ สกฺโก เทวราชาฯ พหุวจเน วตฺตพฺเพ เอกวจนํ วุตฺตํฯ วุจฺจตีติ วจนํ, อตฺโถฯ ตสฺมา พหุวจเนติ พหุมฺหิ อตฺเถติ อตฺโถ ฯ ยถา ปฏิปชฺชนฺโต อนุกฺกเมน เต ธมฺเม สมาทิยิตฺวา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคา, ตํ ปฏิปตฺติํ ทสฺเสตุํ ‘‘สกฺโก กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อนนฺตเรติ สกฺกภาวสฺส อตีตานนฺตเร อตฺตภาเวฯ ตํ สพฺพนฺติ สกฺกสฺส มฆมาณวกาเล สมฺมาปฏิปตฺติํ, ตาย สกฺกภาวูปคมนญฺจาติ ตํ สพฺพํฯ วุตฺโต, ตสฺมา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ อธิปฺปาโยฯ

มหาลิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ทลิทฺทสุตฺตวณฺณนา

[260] มนุสฺสทลิทฺโทติ มนุสฺเสสุ ทุคฺคโตฯ มนุสฺสการุญฺญตนฺติ มนุสฺเสสุ ปรมนิหีนตํฯ มนุสฺสกปโณติ มนุสฺเสสุ วา ปรมนิหีโนฯ ตสฺมิํ ฐาเนติ ตสฺส เทวปุตฺตสฺส ตสฺมิํ อุปฺปชฺชนฏฺฐาเนฯ ลามกโต จินฺเตนฺตีติ ตสฺส ปุริมวตฺถุํ นิสฺสาย หีนโต จินฺเตนฺติฯ กเถนฺตีติ ตเมว ปเรสํ กเถนฺติฯ วิตฺถาเรนฺตีติ วุตฺตมตฺถํ วิตฺถาริกํ กโรนฺติฯ สพฺพทา ปริจฺฉิชฺช ปริวารสมฺปนฺโน หุตฺวา อฑฺฒฏฺฐรตเน หตฺถิกฺขนฺเธ มหจฺจราชานุภาเวน นิสินฺนตฺตา ชนกาเยน สมุลฺโลกิยมาโนฯ อวลมฺพนฺตีติ โอลมฺพนฺติฯ วนฺทนมตฺตํ วา นาโหสิ, อญฺญทตฺถุ ปจฺเจกพุทฺธโต อตฺตโน สมานาทรกิริยํ ปจฺจาสีสติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘โส’’ติอาทิฯ กฺวายนฺติ โก อยนฺติ พฺยาปนฺนวเสน วทติฯ กาฬรตฺเตหิ สุตฺเตหิ สิพฺพิตตฺตา วณฺณวิการํ ทิสฺวา ‘‘กุฏฺฐิจีวรานิ ปารุโต’’ติ อาหฯ มหานิรเย นิพฺพตฺติตฺวา มหาทุกฺขํ ปจฺจนุโภติฯ ตทนุรูปปาปกมฺมสฺส วิปากาวเสเสน ลทฺโธกาเสน ราชคเห…เป.… ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ กามญฺจ เอตฺถ ปฏิสนฺธิคฺคหณํ กุสลกมฺเมเนว, ตสฺส ปน อกุสลกมฺมสฺส วิปากิโน พลวภาวโต วุตฺตํ ‘‘วิปากาวเสเสนา’’ติฯ เตนาห ‘‘คหิตกาลโต…เป.… นิกฺขนฺโต’’ติฯ ภิกฺขาย จริตุํ สมตฺถกาลโต ปฏฺฐาย โรคสฺส พลวตาย มํสานิ…เป.… ปตนฺติฯ ญาณํ เปเสตฺวาติ วิปสฺสนาปฏิปาฏิยา ภาวนาญาณํ นิพฺพานํ ปฏิเปเสตฺวา ปวตฺเตตฺวาฯ อินฺทฺริยานํ ปริปกฺกตฺตา สตฺถุ เทสนาวิลาเสน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโตฯ จุมฺพฏนฺติ ปาทจุมฺพฏํฯ กุฏฺฐิโน หิ สกลปาทตลํ มา รุชีติ จุมฺพฏํ กตฺวา ตํ ปาทตเล พนฺธิตฺวา คจฺฉนฺติ, มตฺติกปาติํ ภินฺทิตฺวา วิย ตถา นิหีนมนุสฺสตฺตภาวโต จวิตฺวา สุวณฺณปาติํ ปฏิลภนฺโต วิย เทวตฺตภาวํ คณฺหนฺโต จุติจิตฺตโต ทุติยจิตฺตวาเร อาทานจิตฺตกฺขเณ เทวโลเก นิพฺพตฺโตฯ

มคฺเคนาคตาติ มคฺคาธิคมเนน อาคตา อุปฺปนฺนาฯ อริยกนฺตสีลนฺติ อริยานํ กนฺตํ มนาปํ มโนรมํ สีลธมฺมํฯ อริยานํ อธิจิตฺตอธิปญฺญาสิกฺขา วิย อธิสีลสิกฺขาปิ สพฺพา อติวิย กนฺตา เอวาติ อาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ อิมสฺมิํ ปนตฺเถติ อิมสฺมิํ โสตาปนฺนสฺส ภวสงฺขาเต อตฺเถ นิทฺธาเรตฺวา วุจฺจมาเนฯ ปญฺจสีลมฺปิ ยสฺมา ทิฏฺฐิ วิย ภวนฺตเรปิ อปฺปหีนํฯ

ทลิทฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. รามเณยฺยกสุตฺตวณฺณนา

[261] อารมนฺติ เอตฺถ สตฺตาติ อารามา, มโนรมา อุปวนาทโยฯ เต เอว เจเตนฺติ เอตฺถ สทฺธาย อตฺตโน ปีติโสมนสฺสํ สนฺธหนฺตีติ เจติยาติ จ วุจฺจนฺติฯ มนุสฺสรมณียภาวสฺสาติ มนุสฺสานํ อารมณียภาวสฺสฯ ตสฺส ปน สีลาทิคุณวเสน อจินฺเตยฺยาปริเมยฺยานุภาวตาปิ โหตีติ ภควา ‘‘นาคฺฆนฺติ โสฬสิ’’นฺติ อโวจฯ อเจตนาย ภูมิยา รมณียตา นาม คุณวิสิฏฺฐานํ อริยานํ เสวนวเสน เวทิตพฺพาติ วุตฺตํ ‘‘อิทานิ…เป.… คาเม วาติอาทิมาหา’’ติฯ

รามเณยฺยกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ