ยสฺส ธชคฺคปริตฺตสฺสฯ อานุภาโว วตฺตติ อสมฺมุขีภูตาหิปิ เทวตาหิ สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตพฺพโตฯ โจรภยาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน โรคภยาทีนญฺเจว วฏฺฏทุกฺขสฺส จ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพ วิธินา ภาวิเต ปริตฺตสฺส อตฺเถ อุปจารชฺฌานาทีนมฺปิ อิชฺฌนโตฯ

ทีฆวาปีนามเก คาเม เจติยํ ทีฆวาปิเจติยํฯ มุทฺธเวทิกา นาม หมฺมิยํ ปริกฺขิปิตฺวา กตเวทิกาฯ พุทฺธคตํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวา ปริตฺตรกฺขคุตฺติํ อาหฯ ปริตฺตสฺส อานุภาเวน ทฺเว อิฏฺฐกา…เป.… อฏฺฐํสุฯ ตถา หิ ตสฺมิํ นิสฺเสณิยํ ฐิเต…เป.… อฏฺฐํสูติฯ

ธชคฺคสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. เวปจิตฺติสุตฺตวณฺณนา

[250] ‘‘มหานุภาวตาย อสุรานํ จิตฺตเวปเนน เวปจิตฺตี’’ติ วทนฺติฯ อิสีหิ ปน อภยํ ยาจิเต ‘‘ภยเมว ททามี’’ติ วตฺวา เตหิ ‘‘อกฺขยํ โหตุ เต ภย’’นฺติ อภิสปวเสน วุตฺตกาลโต ปฏฺฐาย เวปนจิตฺตตาย ‘‘เวปจิตฺตี’’ติ วุจฺจติ, ยํ โลกิยา ‘‘ปุโลโม’’ติ จ วทนฺติฯ นิปาตปทานิปิ กานิจิ อตฺถวิเสสโชตกานิ โหนฺตีติ อาห ‘‘นิปาตมตฺต’’นฺติ เหตุอตฺถาทีนเมตฺถ อสมฺภวโตฯ ตนฺติ สกฺกํ เทวานมินฺทํฯ กณฺเฐ ปญฺจเมหีติ กณฺฐพนฺธนปญฺจเมหิ, วิภตฺติอโลเปน นิทฺเทโสฯ จิตฺเตเนวาติ ‘‘อิมํ พนฺธามิ, อยํ พชฺฌตู’’ติ อุปฺปนฺนจิตฺเตเนวฯ พชฺฌติ พทฺโธ โหติ, อยํ เทวานุภาโวฯ มุจฺจตีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ทสหีติ ‘‘โจโรสี’’ติอาทินา อิธ วุตฺเตหิ ทสหิฯ เตนาห ‘‘อิเมหี’’ติฯ นิพฺพตฺติตฺวา จิรกาลตํ อุปาทาย ขุํสนวเสน วทติ ‘‘ชรสกฺกา’’ติฯ น ตํ อกฺโกสํ มนสิ กโรติ ทีฆรตฺตํ ขนฺติโสรจฺเจสุ นิรุฬฺหอชฺฌาสยตฺตาฯ มหาปฏิคฺคหณนฺติ มหนฺตํ อุปสมพฺยญฺชนํฯ อสฺสาติ เวปจิตฺตสฺสฯ

ปฏิสํยุเชติ ปฏิสตฺตุ หุตฺวา สํยุทฺธํ กเรยฺยฯ เตนาห ‘‘ปฏิปฺผเรยฺยา’’ติฯ

อุปสมํ…เป.… มญฺเญ อุปสเมเนว ปจฺจตฺถิกสฺส นายกภูตสฺส โกธสฺส ปฏิเสธนโตฯ ตาทิเส หิ โกโธ ปฏิกิริยํ อลภนฺโต อนุปาทาโน วิย ชาตเวโท วูปสมฺมติฯ ยทา-สทฺโท เหตุอตฺโถ, น กาลตฺโถติ อาห ‘‘ยสฺมา ตํ มญฺญตี’’ติฯ ตาวเทว ทฺเว คาโว ยุชฺฌนฺเตติ ตสฺมิํเยว ขเณ ทฺวีสุ โคเณสุ ยุชฺฌนฺเตสุฯ

ขนฺติโต อุตฺตริตโร อญฺโญ อตฺโถ น วิชฺชติ อนนฺตเรว อสฺส วิโรธํ อนตฺถํ ปฏิพาหิตฺวา ทิฏฺฐธมฺมิกสฺส เจว สมฺปรายิกสฺส จ สํวิธานโตฯ ตํ ขนฺติํ ปรมํ อาหุ เสฏฺฐพลํ วิโรธปจฺจยํ อภิภุยฺย ปวตฺตนโตฯ พาลโยคโต พาโล, ตสฺส พลํ พาลพลํ, อญฺญาณนฺติ อาห ‘‘พาลพลํ นาม อญฺญาณพล’’นฺติฯ ตํ ยสฺส พลนฺติ ตํ อญฺญาณพลํ ยสฺส ปุคฺคลสฺส พลํ, อพลเมว ตํ ปญฺญาพเลน วิทฺธํเสตพฺพโตฯ ปฏิวตฺตา น วิชฺชตีติ ธมฺมฏฺฐํ ปฏิปฺผริตฺวา อภิภวิตฺวา ปวตฺตา นตฺถิฯ ปฏิวจนมตฺตํ ปน โกจิ วเทยฺยาปิ, ตํ อการณนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปฏิปฺผริตฺวา วา’’ติอาทิมาหฯ พาลพลนฺติ ‘‘ปฏิปฺผริตฺวา’’ติ วจนสฺส การณวจนํฯ ตสฺเสว ปุคฺคลสฺส ปฏิกุชฺฌนกสฺสฯ นานตฺตาวิตกฺกนโต อุภินฺนํ อตฺถํฯ ติกิจฺฉนฺตนฺติ อนตฺถปฏิพาหนมุเขน ปณฺฑิตกิจฺจกรเณน ปฏิเสเธนฺตํฯ ‘‘พาโล อย’’นฺติ เอวํ ปญฺญเปตุํ เหตุผลานํ อนวโพธโต จตุสจฺจธมฺเม อเฉกาติฯ

เวปจิตฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สุภาสิตชยสุตฺตวณฺณนา

[251] ‘‘เฉกตายา’’ติ วตฺวา ตสฺส วตฺตุํ เฉกภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอวํ กิรสฺสา’’ติอาทิมาหฯ คาหนฺติ ลทฺธิํฯ โมเจตฺวาติ ยสฺส ปุน ‘‘โจโร’’ติ อุตฺตริ วตฺตุํ น สกฺโกติ, เอวํ วิโมเจตฺวาติ ปฐมํ วตฺตุํ น สกฺกาฯ ครูติ ภาริยํ, ทุกฺกรนฺติ อตฺโถฯ ปจฺฉาติ ‘‘ปรสฺสา’’ติ วุตฺโต โส กิญฺจิ ปฐมํ วทนฺโต อตฺตโน อธิปฺปายํ ปเวเทติ นาม, ตํ ยถาสตฺติ วิทิตมโน ตสฺส อุตฺตริ วตฺตุํ สกฺโกติฯ เตนาห ‘‘ปรสฺส วจนํ อนุคนฺตฺวา ปน ปจฺฉา สุขํ วตฺตุ’’นฺติฯ อปิ จ อสุรินฺเทน ‘‘โหตุ, เทวานมินฺท, สุภาสิเตน ชโย’’ติ ปฐมํ วุตฺตํ, วิเสโส จ ปุพฺพํ อุปเนนฺตํ อนุวตฺตติฯ วจสิ กุสโล สกฺโก เทวราชา ตํ วิเสสํ เตเนว ปุพฺพํ อุปนยาเปนฺโต อุปลาปนวเสน ‘‘ตุมฺเห ขฺเวตฺถา’’ติอาทิมาหฯ ปุพฺพเทวาติ สกฺกปมุขาย เทวปริสาย โลเก ปุพฺเพว อุปฺปนฺนตฺตา ‘‘ปุพฺพเทวา’’ติ ปสํสวจนํฯ เวปจิตฺติํ สนฺธาย ‘‘ตุมฺเห’’ติ ‘‘ปุพฺพเทวา’’ติ จ วุตฺตตฺตา ‘‘ตุมฺหากํ ตาว ปเวณิอาคตํ ภณถา’’ติ วุตฺตํฯ คารวฏฺฐานิยตฺตา เวปจิตฺติโน พหุวจนปโยโคฯ ทณฺเฑน อวจาโร อวจรณํ ทณฺฑาวจโร, นตฺถิ เอตฺถ วุตฺโต ทณฺฑาวจโรติ อทณฺฑาวจรา, สกฺเกน วุตฺตา คาถาโยฯ

สุภาสิตชยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กุลาวกสุตฺตวณฺณนา

[252] รถสทฺโทติ รถาลงฺการภูตานํ กิงฺกิณิกชาลาทีนํ สทฺโทฯ ตถา ธชสทฺโทฯ อาชานียสทฺโทติ อาชานียานํ หสิตสทฺโท จฯ กรุณาสมาวชฺชิตหทโยติ ปาณานํ อนุปโรเธน ปณามิตจิตฺโตฯ อีสามุเขนาติ รถกปฺปรมุเขนฯ ปุญฺญปจฺจยนิพฺพตฺโตติ อุฬารํ สุวิปุลํ ปุญฺญํ ปจฺจยํ กตฺวา นิพฺพตฺโตฯ น สชฺชติ กตฺถจิ อปฺปฏิฆฏฺฏเนน คจฺฉนฺโตฯ สิมฺพลิวเนนาติ สิมฺพลิวนมชฺเฌน ฯ วิภคฺคํ นิมฺมถิตนฺติ อิโต จิโต วิภคฺคญฺเจว นิรวเสสโต มถิตญฺจ โหติฯ

กุลาวกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. นทุพฺภิยสุตฺตวณฺณนา

[253] สุปจฺจตฺถิโกติ สุฏฺฐุ อติวิย ปจฺจตฺถิโก ปฏิสตฺตุฯ คหิโตสีติ เทวปาเสน พนฺธิตฺวา คหิโต อสิฯ พทฺโธว อโหสิ สกฺกสฺส ปุญฺญานุภาเวนฯ เจติยราชา กิร อิมสฺมิํ กปฺเป ตโต ปุพฺเพ เกนจิ อวุตฺตปุพฺพํ ขรมุสาวาทํ อภาสิ, ตาวเทว วิรชฺฌิตฺวา มหาปถวิยา วิวเร ทิเน นิปติตฺวา อวีจิอคฺคิชาลานมินฺทนมโหสิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘เจติยรญฺโญ ปาปํ สนฺธายา’’ติฯ มหาปาปานีติ มหนฺตานิ ครุตรานิ ปาปานิฯ ตถา หิ เวปจิตฺติโน สปถกรเณ นิทสฺสนภาเวน เอตานิ อฏฺฐกถายํ อาคตานีติฯ

นทุพฺภิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ