12. อาฬวกสุตฺตวณฺณนา

[246] อาฬวิยนฺติ อิตฺถิลิงฺควเสน ตํ รฏฺฐมฺปิ นครมฺปิ วุจฺจติฯ รฏฺเฐ อธิปฺเปเตปิ น เอตฺถ พหุวจนํ ตถารุฬฺหิยา อภาวโตฯ ตญฺจ ภวนนฺติ ตญฺจ อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส ภวนํฯ ตตฺถาติ อาฬวกสฺส ภวเนฯ ‘‘อถ โข อาฬวโก ยกฺโข เยน ภควา เตนุปสงฺกมี’’ติ เอตฺถ ตสฺมิํ ปาฐปเทเสฯ อยมนุปุพฺพิกถาติ อยํ อิทานิ วุจฺจมานา อนุปุพฺพโต อาคตา กถาฯ อาฬวิยา อิสฺสโรติ อาฬโว, อาฬวโกติ จ ราชา วุตฺโตฯ กทาจิ โจรปฏิพาหนตฺถํ, กทาจิ อุสฺสาหสตฺติวิภาวนวเสน ปฏิราชนิเสธนตฺถํ, กทาจิ ลกฺขโยคฺยวินิโยควเสน พฺยายามกรณตฺถญฺจฯ มิคานํ วนนโต วสนโต วานโต วา ‘‘มิควา’’ติ ลทฺธสมญฺญํ มิควํฯ ตสฺเสวาติ รญฺโญ เอวฯ มิโคติ เอโก เอณิมิโคฯ ติโยชนนฺติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํฯ อุทกํ วิย ปวิสิตฺวา ฐิตนฺติ ยถา ปริสฺสมปฺปตฺโต อุทกํ ปวิสิตฺวา ฐิโต นิรสฺสาโส โหติ, เอวํ วิย ฐิตํฯ มูลนฺติ สมีปํฯ ยกฺขํ ทิสฺวาว รญฺโญ ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ อูรุตฺถมฺภํ อโหสิ, ตสฺมา ราชา ปลายิตุํ นาสกฺขิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ขาทิตุํ อุปคโต’’ติฯ อถ ราชา ทฺวิธา ฉินฺนํ มิคํ ทตฺวา อตฺตานํ โมเจตุกาโม อโหสิฯ ยกฺโข ‘‘นนุ มม หตฺถคตกาลโต ปฏฺฐาย มิโคปิ มม สนฺตโก, ตตฺถ กินฺนาม เต เกราฏิยมิทํ ทตฺวา อตฺตโน โมจน’’นฺติ ราชานํ น มุญฺจิฯ อถ ราชา ตสฺส ตาทิสํ ปฏิญฺญาตํ อกาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ราชา เตน สทฺธิ’’นฺติอาทิฯ ภวนํ อนุปคตนฺติ อิทํ มม ภวนํ อนุปคตํฯ อนนุญฺญาตนฺติ อุปคเตน สามิภูเตน อนนุญฺญาตญฺจฯ เอเตน อุปคตํ ตํ, อิทานิ ตาทิเสน อนุญฺญาตญฺจ ขาทิตุํ ลภามีติ ทสฺเสติฯ

มจฺจุปเถติ มจฺจุโคจเรฯ อาสนฺนมรณตาย เอวมาหํสุฯ

ตํ อาฬวกกุมารํ อาทาย ปกฺกมิํสูติ โยชนาฯ ตสฺส รญฺโญ มเหสี อาฬวกกุมารสฺส มาตาติ วุตฺตาฯ เทวิสหสฺสานํ วิปฺปลปนฺตีนนฺติ วจนํ ปริณาเมตพฺพํฯ

เทสนาปริโยสาเนติ ยกฺขํ ทเมตฺวา ปจฺจาคนฺตฺวา นครทฺวารสมีเป รุกฺขมูเล นิสินฺเนน ภควตา สราชิกาย มหติยา ปริสาย เทสิตเทสนาย ปริโยสาเนฯ โสติ ภควาฯ ภวเน เอวาติ วิมาเน เอวฯ ภควาปิ ปสฺสติ ปกติจกฺขุนาว นิคฺโรธสฺส อุปริ นิพฺพตฺตตฺตาฯ

ตตฺราติ ตสฺมิํ ‘‘โรเสตุกามตายา’’ติ วจเนฯ เตสนฺติ สาตาคิริเหมวตานํฯ กาลทีปเทสกุลชเนตฺติอายุปฺปมาณวิสยํ ปญฺจมหาวิโลกิตํฯ ‘‘สีตํ พฺยปคตํ โหติ, อุณฺหญฺจ อุปสมฺมตี’’ติอาทินา (พุ. วํ. 2.83) อาคตานิ ทฺวตฺติํส ปุพฺพนิมิตฺตานิฯ กฏิปฺปเทสวตฺถิโกสกณฺณโต ติธาฯ สทฺโทติ อาฬวกสฺส อุคฺโฆสิตสทฺโทฯ